هنگامی که به دندانپزشک مراجعه می‌کنید به‌عنوان بخشی از ویزیت معمول و یا برای کمک به تشخیص مشکل به عکس رادیوگرافی نیاز دارید. رادیوگرافی دندان با هدف ارزیابی سلامت دندان‌ها انجام می‌شود. در این روش عکس‌برداری برای ایجاد تصاویر داخل دهانی لثه‌ها و دندان‌ها از اشعه‌ایکس با دوز پایین استفاده می‌کنند. دندانپزشک با استفاده از این تصاویر می‌تواند به مشکلات دندانی مانند پوسیدگی‌دندان، حفره‌ها و دندان‌های آسیب‌دیده را تشخیص دهد.
رادیوگرافی دندان انواع مختلفی دارد که هر یک با اهداف متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر می‌خواهید با انواع رادیوگرافی داخل دهانی (پری اپیکال، بایت وینگ و اکلوزال) بیشتر آشنا شوید پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مطلب از کلینیک دندانپزشکی زاگرس با ما همراه باشید.
رادیوگرافی دندان چیست؟
تصویربرداری دندان با اشعه‌ایکس معمولا به صورت سالیانه و در مراجعه به دندانپزشک انجام می‌شود. همچنین به درخواست دندانپزشک نیز تصویربرداری می‌تواند به تعداد دفعات بیشتری در جهت یافتن مشکل دندان و یا درمان آن انجام شود.
فاکتورهای مختلفی بر رادیوگرافی دندانپزشکی با اشعه‌ایکس موثر هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به سن، نشانه‌های بیماری دهانی، سلامت فعلی دهان و دندان، پوسیدگی دندان، سابقه بیماری‌های لثه اشاره نمود. درصورتی‌که به عنوان یک بیمار جدید به کلینیک دندانپزشکی مراجعه می‌کنید قطعا تحت تصویربرداری دندان قرار خواهید گرفت تا دندانپزشک بتواند به تصویر واضح و شفافی از وضعیت سلامت دندان‌های شما دست یابد.
انواع رادیوگرافی در دندانپزشکی
رادیوگرافی با اشعه‌ایکس در دندانپزشکی دارای دو نوع اصلی داخل دهانی ( فیلم اشعه‌ایکس داخل دهان قرار می‌گیرد) و خارج دهانی (فیلم اشعه‌ایکس خارج دهان قرار می‌گیرد) است که هر یک کاربردهای خاصی دارند.
- رادیوگرافی داخل دهانی
از رایج‌ترین نوع عکس رادیوگرافی دندان، رادیوگرافی داخل دهانی با اشعه‌ایکس است. این نوع تصاویر جزئیات را به‌طورکامل نشان می‌دهند، ازاین‌رو دندانپزشک به خوبی می‌تواند حفره‌های دندانی را بررسی کند و سلامت ریشه دندان و استخوان اطراف آن را مورد ارزیابی قرار دهد. به عبارتی با عکس‌های رادیوگرافی داخل دهانی دندانپزشک کاملا بر روی سلامت عمومی دندان‌های بیمار و استخوان فک او نظارت دارد.
- رادیوگرافی خارج دهانی
تصاویر رادیوگرافی خارج دهانی ضمن نشان‌دادن وضعیت دندان‌ها بیشتر بر روی فک و جمجمه تمرکز دارد. تصاویر رادیوگرافی با اشعه‌ایکس خارج دهانی نمی‌توانند به اندازه تصاویر داخل دهانی جزئیات را نمایش دهند. ازاین‌رو نمی‌توان از آن‌ها برای تشخیص حفره‌ها یا بررسی مشکلات تک تک دندان‌ها استفاده نمود. معمولا از این نوع عکس‌برداری برای بررسی وضعیت دندان‌های نهفته، نظارت بر روی رشد و تکامل فک‌ها در ارتباط با دندان‌ها، ارزیابی مشکلات احتمالی میان دندان‌ها و فک‌ها و مفصل فکی گیجگاهی TMJ استفاده می‌کنند.
انواع رادیوگرافی داخل دهانی
رادیوگرافی داخل دهانی با اشعه‌ایکس انواع مختلفی دارد که هر یک جنبه‌های متفاوتی از دندان‌ها را نشان می‌دهند.
- رادیوگرافی بایت‌وینگ (Bitewing)
این نوع از رادیوگرافی داخل دهانی جزئیات دندان‌های فک بالا و پایین در یک قسمت از دهان را نشان می‌دهد. در واقع بایت‌وینگ یک دندان را از تاج تا سطح استخوان حمایت‌کننده نمایش می‌دهد. این تصاویر هر سال یکبار یا با‌توجه‌به نظر دندانپزشک جهت کمک به تشخیص پوسیدگی دندان و بررسی سطح استخوانی که دندان‌ها را در خود جای داده و همچنین تغییرات در تراکم استخوانی ناشی از بیماری لثه گرفته می شود. علاوه‌براین تصاویر رادیوگرافی بایت‌وینگ برای تعیین تناسب درست یک روش و انسجام حاشیه‌ای مواد پرکننده دندان‌ها نیز می‌تواند مفید و کاربردی باشد.
روش انجام رادیوگرافی بایت‌وینگ
رادیوگرافی بایت‌وینگ کرون دندان‌های عقب را نشان می‌دهد. در این روش تصویربرداری دندانپزشک باید هر طرف صورت بیمار را یک الی دو بار عکس‌برداری نماید. در هر بار رادیوگرافی بایت‌وینگ تعداد دندان‌های بالا و پایین هر فک در هر طرف صورت بیمار نمایش داده می‌شود.
علت نام‌گذاری این روش قطعه بال مانندی است که بیمار باید آن را برای ثابت‌نگه داشتن اشعه‌ایکس تابانده شده گاز بگیرد. این روش برای تشخیص بیماری‌های لثه می‌تواند انتخاب مناسبی باشد و خیلی به دندانپزشک کمک می‌کند.
اگر چه میزان اشعه‌ایکس در رادیوگرافی دندانپزشکی بسیار ناچیز است و خطری بیمار را تهدید نمی‌کند. اما برای ایمنی بیشتر بهتر است که پیش از رادیوگرافی از پوشش‌های سربی استفاده نماید. توجه داشته باشید که در دوران بارداری به وِیژه سه ماهه اول رادیوگرافی ممنوع است، ازاین‌رو بیمار در صورت باردار بودن در هنگام مراجعه به دندانپزشک حتما باید به پزشک اطلاع دهد.
- رادیوگرافی اکلوزال (Occlusal)
نوعی دیگر از تصاویر رادیوگرافی داخل دهانی، رادیوگرافی اکلوزال است. این نوع تصویربرداری با اشعه‌ایکس خیلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، اما اطلاعات مفید و ارزشمندی را ارائه می‌دهد. با توجه به بزرگ‌بودن تصاویر اکلوزال می‌توانند رشد و قرارگیری دندان‌ها به‌طورکامل نشان دهند و معمولا از این نوع عکس رادیوگرافی برای نمایش قوس دندانی در سقف و یا کف دندان و همچنین بررسی مشکلاتی مثل دندان‌های نهفته، دندان‌های اضافی، ناهنجاری‌ها، مشکلات فک و هر نوع زائده‌های جامد مثل تومور استفاده می‌شود.
- رادیوگرافی پریآپیکال (Periapical)
تصاویر رادیوگرافی پری‌اپیکال به PA معروف هستند و تصویر کاملی از دندان، از بالای دندان تا نوک ریشه ( جایی که دندان در فک تکیه دارد) ارائه می‌دهند. هر عکس پریآپیکال با اشعه‌ایکس به خوبی ابعاد کامل دندان را نشان داده و تمامی دندان‌ها در قسمتی از فک بالا یا پایین را در بر می‌گیرد. معمولا از این نوع رادیوگرافی داخل دهانی در مواردی مانند وجود علائم در یک دندان خاص یا پیگیری یک روش استفاده می‌کنند. با استفاده از این تصاویر دندانپزشک می‌تواند تشخیص دهد که آبسه، ناهنجاری در ساختار ریشه، ساختار استخوان اطراف یا پوسیدگی عمیق وجود دارد یا خیر؟
رادیوگرافی پریآپیکال می‌تواند به صورت آنی از یک یا دو دندان تصویربرداری نماید. این روش شباهت زیادی به بایت‌وینگ دارد اما با این تفاوت که پریآپیکال می‌تواند از ریشه تا تاج به صورت کامل تصویربرداری نماید ولی بایت‌وینگ به این شکل نیست. معمولا در مواقعی که دندان قدیمی بیمار نیاز به بررسی کامل دارد دندانپزشک رادیوگرافی پریآپیکال را پیشنهاد می‌کند.
روش انجام رادیوگرافی پریآپیکال
رادیوگرافی پریآپیکال به دو روش پارالل و موازی و روش نیمساز انجام می‌شود. روش دوم منسوخ و قدیمی شده اما همچنان در بعضی از بیمارستان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش تصویربرداری به صورت دستی انجام شده و بیمار باید آن وسیله فیلم‌برداری را داخل دهان نگه دارد که کار دشواری است.
از طرفی خیلی از بیماران به علت درد نمی‌توانند این کار را به خوبی انجام دهند که موجب شده نتایج دقیقی به دست نیاید. ازاین‌رو پریآپیکال باید بارها بر روی یک دندان انجام شود تا دندانپزشک بتواند یک تصویر مناسب داشته باشد. با توجه به این تصاویر دندانپزشک نیز ممکن است در بررسی‌ها و نتایج خود اشتباهاتی داشته باشد.
به دلیل وجود این خطاها روش پارالل یا موازی روی کار آمد. در این روش به جای آنکه بیمار وسیله را داخل دهان خود نگه دارد از فیلم نگهدارنده های XCP استفاده می شود و بسیار دقیق است.
فواید رادیوگرافی پری اپیکال
رادیوگرافی داخل دهانی پری اپیکال دارای کمترین میزان عوارض و ضرر ممکن است. در این روش تصویربرداری بیمار دردی را احساس نمی‌کند و پزشک نیازی به استفاده از بی‌حسی برای بیمار ندارد. همچنین تصاویر به دست آمده از این طریق بسیار دقیق هستند و دندانپزشک نیازی به بررسی‌های مجدد ندارد و خیلی سریع می‌تواند پروسه درمانی بیمار را انتخاب و شروع نماید.
انواع عکس رادیوگرافی چگونه گرفته می‌شود؟
- عکس رادیوگرافی دندانی در حالتی که بیمار به‌صورت عمودی بر روی صندلی نشسته است گرفته می‌شود.
- در این حالت تکنسین پیش‌بند سربی را بر روی قفسه سینه بیمار می‌بندد و یک یقه تیروئید دور گردنش می‌پیچید.
- در نهایت برای گرفتن عکس، حسگر یا فیلم اشعه‌ایکس را داخل دهان بیمار قرار می‌دهند.
معمولا بیماران هنگام رادیوگرافی با اشعه‌ایکس مشکل یا ناراحتی ندارند. در واقع اندازه و محل قرارگیری حسگر نقش مهمی در میزان راحتی یا ناراحتی بیمار دارد. از دیگر عوامل موثر می‌توان به اندازه دهان فرد اشاره نمود و درصورتی‌که دهان کوچکی داشته باشد قرار دادن حسگر دشوار خواهد بود.
به‌طورکلی می‌توان گفت رادیوگرافی دندان با اشعه‌ایکس اصلا نباید دردناک باشد و بیمار دردی را احساس کند و حداکثر می‌تواند ناراحت‌کننده یا ناخوشایند باشد.
درصورتی‌که دارای رفلکس گگ (تهوع) هستید بهتر است که زودتر به تکنسین اطلاع دهید تا اقدامات لازم را برای حفظ حالت رفلکس گگ در حین رادیوگرافی انجام دهند. این مسئله بیشتر در کودکان مشاهده می‌شود و گرفتن تصاویر رادیوگرافی دندان از آن‌ها با دشواری همراه است.
آیا رادیوگرافی دندان خطر دارد؟
خطر رادیوگرافی با اشعه‌ایکس برای دندان خیلی کم است. در واقع میزان اشعه‌ایکسی که طی این فرآیند دندان دریافت می‌کند تقریبا برابر با مقدار اشعه دریافت شده در موارد زیر است:
- تلویزیون، کامپیوتر و گوشی‌های هوشمند
- مصالح ساختمانی مثل کاشی‌های سرامیکی کف و میزهای گرانیتی
- اشعه‌ایکس پس زمینه از خورشید، ستارگان و زمین
اما با این حال دوزهای بالا اشعه‌ایکس دندان می‌تواند ضرر داشته باشد و موجب افزایش خطر ابتلا به سرطان شود. ازاین‌رو عکس‌برداری با اشعه‌ایکس نباید بیش از حد انجام شود. همچنین با رعایت مراقبت‌ها در هنگام رادیوگرافی با اشعه‌ایکس می‌توان ضرر‌های ناشی از آن را کاهش داد و از مزایای آن بهره‌مند گردید.
جمع بندی
روش‌های رادیوگرافی از جمله اقدامات تشخیصی هستند که به تعیین مسیر صحیح پروسه درمانی کمک می‌کنند. اما در صورت عدم دقت می‌توانند مسیر تشخیص، کنترل و درمان بیماری دهان و دندان را کاملا تغییر دهند. ولی با مراجعه به مراکز رادیوگرافی مجهز، دقیق و مدرن می‌توانید نتایج مثبتی را دریافت نمایید. همانطور که اشاره شد رادیوگرافی خطر یا عارضه‌ای ندارد اما می‌توانید با انجام اقدامات احتیاطی مانند استفاده از پیش‌بندهای سرب دو لایه عوارض قرارگرفتن در معرض رادیوگرافی با اشعه‌ایکس را خیلی کاهش دهید.
در نهایت زنان باردار و شیرده نیز نیازی به تعویق انداختن رادیوگرافی داخل دهانی یا خارج دهانی ندارند. ازاین‌رو اگر دندانپزشک برای تشخیص بهتر مشکلات دندان و درمان آن‌ها تصویر برداری رادیوگرافی را برای شما تجویز کرده است می‌توانید با اطمینان خاطر این عکس‌برداری را زیر نظر پزشک انجام دهید.
سوالات متداول
رادیوگرافی اکلوزال و پریآپیکال چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
در رادیوگرافی داخل دهانی پری‌اپیکال تمرکز بر روی یک یا دو دندان است و تمام طول دندان از تاج تا ریشه را نمایش می‌دهد. اما رادیوگرافی اکلوزال کل قوس دندان را در فک بالا یا پایین را نشان می‌دهد.
تفاوت بین رادیوگرافی بایت‌وینگ و پریآپیکال چیست؟
روش بایت‌وینگ برای تشخیص پوسیدگی دندان‌ها و تغییرات در تحلیل استخوان ناشی از بیماری پریودنتال لثه و استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این در حالی است که رادیوگرافی پریآپیکال PA کل دندان را از تاج تا ۲-۳ میلی‌متر بیشتر از انتهای ریشه تا جایی که دندان توسط استخوان آلوئولار پوشیده شده را نمایش می‌دهد.
رادیوگرافی اکلوزال در چه مواردی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
برای شناسایی یا تایید پاتولوژی، ارزیابی رشد دندان، ضایعات پوسیدگی عمیق، ترومای دندانی – آلوئولار، پاتولوژی پری اپیکال، درگیری دهانی بیماری سیستمیک اندیکاسیون
بایت‌وینگ چه نوع رادیوگرافی است؟
رادیوگرافی بایت‌وینگ BW تصویری از تاج فک‌بالا و فک‌پایین دندان‌ها را نشان می‌دهد و ارائه‌دهنده تصاویر واضحی از سطوح بین پروگزیمال دندان‌ها است و با استفاده از آن امکان تشخیص پوسیدگی بین پروگزیمال فراهم می‌شود.
کدام نوع رادیوگرافی برای پوسیدگی دندان بهتر است؟
پرکاربردترین و مطمئن‌ترین روش در موقعیت‌های بالینی رادیوگرافی بایت‌وینگ است.