رادیولوژی دهان و فک و صورت ( نگاره های دندانی، اکلوزال، مفصل فکی و جمجمه ) تخصص دندانپزشکی است که به تولید و تفسیر تصاویر رادیوگرافی از جمله سی تی اسکن و ام آر آی می‌پردازد. این رشته برای تشخیص و مدیریت بیماری‌ها، اختلالات و شرایط دهان، صورت و فک کاربرد دارد. همچنین برای تشخیص پوسیدگی اکلوزال فک بالا و پایین و مشکلات مفصل فکی و جمجمه از رادیوگرافی استفاده می‌کنند.
رادیولوژیست دهان و فک و صورت، دندانپزشکی است که تصاویر رادیوگرافی را برای شرایطی که بر سر، گردن، صورت و فک‌ها تأثیر می‌گذارد، مطالعه و تفسیر می‌کند. برای تبدیل شدن به یک رادیولوژیست دهان و فک و صورت، دندانپزشک باید دوره رزیدنتی را تکمیل کند. این آموزش شامل دانش کامل در مورد تکنیک‌ها و تفسیر CT فک و صورت، CBCT، MRI، سونوگرافی و سایر روش‌های مربوطه می‌باشد.
رادیولوژی‌هان و فک و صورت
رادیولوژی فک و صورت دهان (OMR) یک تخصص دندانپزشکی است که با استفاده از اشعه ایکس (تصویربرداری رادیوگرافی) برای تشخیص و درمان بیماری‌ها یا اختلالات دهان، دندان‌ها، صورت و فک (ناحیه فک و صورت) سروکار دارد.
OMR ترکیبی از اشعه ایکس با فیلم استاندارد و اشعه ایکس دیجیتال و پانورامیک (رادیوگرافی‌ها نمای پانوراما از قوس‌های دندانی بالا و پایین و مفصل گیجگاهی فکی را ارائه می‌دهد) استفاده می‌کند. OMR شامل استفاده از اشعه و مواد رادیواکتیو برای تشخیص بیماری‌های دهان و فک است.
انواع رادیوگرافی دهان و فک و صورت
رادیولوژی فک و صورت از فناوری پیشرفته تصویربرداری مانند تصویربرداری دیجیتال، توموگرافی ساده، کامپیوتری (CT)، سی تی اسکن، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و سونوگرافی استفاده می‌کند.
۱- تصویربرداری دیجیتال
این نوع از تصویربرداری، سریع‌تر و آسان‌تر از تصویربرداری با اشعه ایکس معمولی است. از مزایای تصویربرداری دیجیتال می‌توان به تصویربرداری از دندان با سنسورهای دیجیتالی اشعه ایکس، تصاویر دیجیتالی با وضوح بالا و سه بعدی که با ۹۰ درصد ضرر کمتر نسبت به رادیوگرافی فیلم معمولی انجام می‌دهد. تصاویر دیجیتال را می‌توان برای جزئیات تشخیصی و دقت بهتر بزرگ کرد.
۲- توموگرافی ساده
فیلم ساده (رادیوگرافی سنتی داخل دهانی یا پانورامیک) که تصاویر دو بعدی را ارائه می‌دهد.
۳- توموگرافی کامپیوتری CT
توموگرافی کامپیوتری (CT) که تصاویر سه بعدی ارائه می‌دهند. از نوع کامپیوتری برای تشخیص و درمان بیماری‌هایی مانند دندان‌های نهفته، اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) و تعیین اینکه آیا ساختار استخوانی کافی برای کاشت ایمپلنت وجود دارد یا خیر استفاده می‌شود. همچنین محل دقیق کاشت ایمپلنت را می‌توان با این مدل تصویربرداری تعیین کرد.
۴- سی تی اسکن
سی تی اسکن به عنوان اسکن توموگرافی محوری کامپیوتری (CAT) شناخته می‌شود. روشی تشخیصی با استفاده از تجهیزات ویژه اشعه ایکس برای به دست آوردن تصاویر مقطعی از استخوان‌ها و بافت نرم، از جمله اندام‌ها، عضلات و تومورهاست. کامپیوتر سی تی این اجزا را به صورت تصاویر سه بعدی دقیق با حداقل اعوجاج نمایش می‌دهد. سی تی اسکن اطلاعات تصویری را ارائه می‌دهد که با رادیوگرافی داخل دهانی یا پانورامیک قابل دستیابی نیست. سی تی اسکن همچنین برای بررسی و تشخیص قسمت‌هایی که نیاز به درمان ریشه دارند بسیار موثر است. سی تی اسکن به تشخیص و جراحی (یا سایر روش‌های درمانی مانند پرتودرمانی) سرطان‌های دهان کمک می‌کند.
در اشعه ایکس معمولی ساختارهای داخلی با هم، همپوشانی دارند و اغلب تصاویر مسدود می‌شوند. سی تی اسکن ساختارهای همپوشانی را از بین می‌برد و آناتومی داخلی را واضح تر می‌کند، بنابراین مشکلات و مکان آنها بهتر شناسایی می‌شود. سی تی اسکن اطلاعات را در چند ثانیه ارائه می‌کند و نیاز به جراحی تشخیصی را کاهش می‌دهد یا از بین می‌برد.
از معایب سی تی اسکن استفاده از تزریق رنگ کنتراست و قرار گرفتن در معرض اشعه است. مواد کنتراست رنگ‌هایی هستند که برای بهبود تصاویر داخل بدن تولید شده توسط اشعه ایکس، سی تی اسکن، ام آر آی و سونوگرافی به بدن وارد می‌شوند. مواد کنتراست به تشخیص شرایط عادی از غیر عادی کمک می‌کنند. با این حال، سیستم‌های توموگرافی کامپیوتری(CBCT) برای تصویربرداری از بافت سخت فک و صورت طراحی شده اند و قادر به ارائه تصاویر با وضوح و کیفیت تشخیصی بالا و زمان اسکن کوتاه (۱۰ تا ۷۰ ثانیه) هستند. سی تی اسکن‌های کامپیوتری تشعشعی تا ۱۵ برابر کمتر از سی تی اسکن‌های معمولی دارند.
۵- تصویربرداری مغناطیسی (MRI)
برای ارزیابی و درمان TMJ، تروما، بیماری یا شرایط غیر طبیعی مانند سرطان دهان از MRI استفاده می‌کنند. MRI یک تکنیک رادیولوژی است که از مغناطیس، امواج رادیویی و یک کامپیوتر برای تولید تصاویر بسیار دقیق از ساختارهای بدن کمک گرفته می‌شود.
اسکن MRI بدون درد است. از قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس اجتناب می‌شود. هیچ عوارض جانبی شناخته شده ای ندارد و دقت زیادی در تشخیص ناهنجاری‌های ساختاری مفاصل، بافت‌های نرم و استخوان‌ها ارائه می‌دهد. با این حال، اسکن MRI به دلیل آنکه از مواد کنتراست استفاده می‌کند گران است و ساختار بسته آن ممکن است برای برخی از بیماران احساس تنگنا هراسی ایجاد کند. علاوه بر این، میدان مغناطیسی قدرتمند MRI اجسام حاوی فلز را در بدن می‌کشاند. MRI برای افرادی که دارای ضربان ساز، ایمپلنت فلزی یا سایر اجسام فلزی خارجی هستند، منع مصرف دارد.
۶- اولتراسوند یا سونوگرافی
تصویربرداری اولتراسوند، به عنوان اسکن اولتراسوند یا سونوگرافی شناخته می‌شود. این دستگاه تصاویری از داخل بدن انسان با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا به دست می‌آورد. پژواک امواج صوتی به صورت تصاویر بصری و بلادرنگ ضبط و نمایش داده می‌شود. هیچ تشعشع یونیزه کننده ای در تصویربرداری اولتراسوند دخیل نیست. سونوگرافی در تشخیص ناهنجاری‌های بافت نرم دهان هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیچ عوارض جانبی شناخته شده ای در ارتباط با سونوگرافی وجود ندارد.
در چه شرایطی نیاز به رادیولوژی فک و صورت دارید؟
دندانپزشک ممکن است به هر یک از دلایل زیر شما را به متخصص OMR ارجاع دهد:
- برنامه ریزی جراحی برای دندان‌های نهفته و عقل، کشیدن دندان و سایر انواع جراحی‌های دهان که ممکن است به آرامبخش یا بیهوشی عمومی نیاز داشته باشد.
- درد صورت
- مشکلات مربوط به ناهنجاری‌ها و اختلالات TMJ
- برنامه ریزی تشخیص و درمان سرطان دهان
- ارزیابی تومورها، کیست‌ها، ناهنجاری‌های رشدی و تروما در ناحیه فک و صورت
- ارزیابی اثرات بیس فسفونات‌ها و استئونکروز فک
- برنامه ریزی درمان ارتودنسی
- ارزیابی ضایعات ریشه یا تشخیص عمل ناموفق ریشه
- ارزیابی کلسیفیکاسیون بافت نرم در سر و گردن
- ارزیابی راه‌های هوایی و شرایط آپنه خواب
چه زمانی به رادیولوژیست فک و صورت (OMR) مراجعه کنیم؟
هنگامی که دندانپزشک عمومی برای تشخیص و یا درمان بیماری‌های فک و صورت مانند مشکلات TMJ یا مکان قرارگیری ایمپلنت احتمالی نیاز به بررسی دقیق تر دارد شما را به OMR ارجاع می‌دهد. دندانپزشک متخصص رادیولوژی در خواندن تصاویر رادیوگرافی OMRمعمولاً به ابزارهای تشخیصی پیچیده تری دسترسی دارند و می‌توانند وضعیت شما را بهتر تشخیص دهند. این متخصصان می‌توانند برنامه درمانی به دندانپزشک عمومی شما پیشنهاد دهند.
مزایا و خطرات رادیولوژی
هیچ پاسخ ساده یا قطعی برای اینکه چند بار تابش اشعه ایکس کافی یا زیاد است وجود ندارد. به طور کلی، تعداد دفعات رادیوگرافی به سلامت دهان، سن، خطر ابتلا به بیماری و علائم بیماری دهان و دندان بستگی دارد. سلول‌های بیماران مسن‌تر حساسیت کمتری دارند. اما سلول‌های در حال رشد کودکان و نوجوانان بیشتر در معرض خطر اثرات منفی اشعه ایکس قرار می‌گیرند.
از آنجایی که مشاهده اثرات منفی تشعشعات سال‌ها طول می‌کشد، جوانان زمان بیشتری برای تجربه اثرات منفی احتمالی دارند. با این حال، دوزهای تشعشع مورد نیاز برای گرفتن عکس از کودکان بسیار کمتر از بزرگسالان است. بنابراین خطرات ناشی از تشعشعات تشخیصی ممکن است لزوما زیاد نباشد. جنین بیشتر در معرض خطر تشعشعات است. زنان باردار یا کسانی که فکر می‌کنند ممکن است باردار باشند باید همیشه تیم رادیولوژی را از وضعیت خود مطلع کنند.
مانند سایر روش‌های پزشکی، اشعه ایکس در صورت استفاده صحیح بی خطر است. تصویربرداری به درستی انجام شده حداقل خطرات را ایجاد می‌کند و باید در صورت لزوم بالینی انجام شود. یادآوری این نکته مهم است که میزان پرتوهای مورد استفاده در اکثر رادیوگرافی‌ها بسیار کم بوده و تقریباً در همه موارد، فواید آن بیشتر از ضرر و خطر آن است.
تصمیم برای گرفتن تصویربرداری با اشعه ایکس مزایای بیشتری نسبت به خطرات بالقوه ناشی از تشعشع دارد. برای تصویربرداری‌ها با دوز پایین، (آنهایی که فقط شامل فیلم هستند) تصمیم ساده است به راحتی می‌توانید انجام دهید. برای رادیولوژی‌ها با دوز بالاتر، مانند سی تی اسکن و مواردی که از مواد حاجب مانند ید استفاده می‌کنند، باید سابقه قبلی قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس و آلرژی‌های احتمالی بیمار در نظر گرفته شود. ید ممکن است عوارض جانبی مانند احساس گرما در حین تزریق، طعم فلزی در دهان، خارش و در برخی موارد واکنش‌های جدی تری مانند مشکلات تنفسی و تورم گلو ایجاد کند.
جمع بندی
روش‌های رادیولوژیکی مانند CT و MRI از نظر پزشکی تجویز می‌شوند. این روش‌ها فقط باید توسط متخصصان آموزش دیده و دارای گواهی مناسب تحت شرایط پزشکی ضروری انجام شوند. روش‌های تصویربرداری پزشکی که به درستی انجام نمی‌شوند ممکن است بیماران را در معرض قرارگیری در معرض پرتوهای نا امن قرار دهد و منجر به تشخیص اشتباه یا عدم تشخیص شرایط موجود شود.
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان بارها در معرض اشعه ایکس قرار گرفته اید و مدام پزشک خود را عوض می‌کنید بهتر است سوابق فعلی و گذشته خود را نگهداری کنید تا از تکرار غیر ضروری آزمایش‌ها جلوگیری شود. کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی زاگرس با دارا بودن بهترین وسایل و تجهیزات روز دنیا و با کمک دندانپزشکان مجرب خدمات با کیفیتی به مراجعان ارائه می‌دهد. فقط کافی است با شماره‌های موجود در سایت تماس بگیرید و نوبت ویزیت خود را تعیین نمایید.
سوالات متداول
اکلوزال روی دندان چیست؟
اکلوزال سطح جونده دندان‌های خلفی هستند. مربوط به سطح ساینده دندان یا سطح تیز دندان می‌شوند که با آن گاز می‌گیرید و یا سطح چفت شونده دندان‌هاست.
انواع مختلف رادیوگرافی دندان چیست؟
دو نوع اصلی اشعه ایکس دندان وجود دارد: داخل دهانی (فیلم اشعه ایکس در داخل دهان است) و خارج دهانی (پرتو ایکس در خارج از دهان است). اشعه ایکس داخل دهانی رایج ترین نوع اشعه ایکس است.
تصویربرداری فک و صورت چیست؟
تصویربرداری دهان و فک و صورت که با نام رادیولوژی دندان و فک و صورت نیز شناخته می‌شود، تخصص دندانپزشکی است که با عملکرد و تفسیر تصویربرداری تشخیصی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع از رادیولوژی برای بررسی ساختارهای جمجمه، دندان و قسمت‌های مجاور آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تفاوت جراحی دهان با جراحی فک و صورت چیست؟
جراحان فک و صورت، جراحان دهان هستند، اما برای رسیدگی به مسائل پیچیده دندانپزشکی و پزشکی آموزش‌های بیشتری را گذرانده اند. این جراحان بسیار ماهر آموزش گسترده ای در زمینه پزشکی دندان دارند و اغلب مشکلات مربوط به سر، دهان، فک و گردن را برطرف می‌کنند.
۴ نوع تصویربرداری پزشکی چیست؟
تصویربرداری اولتراسوند
ام آر آی (تصویربرداری مغناطیسی)
تصویربرداری اشعه ایکس کودکان
تصویربرداری با اشعه ایکس پزشکی
سی تی فک و صورت چیست؟
این سی تی اسکن، استخوان‌های صورت از جمله اربیت‌ها، سینوس‌ها، فک پایین و دندان‌ها را ارزیابی می‌کنند. این اسکن می‌تواند شکستگی‌ها، آسیب‌های مدار چشم، عفونت‌های سینوسی، عفونت‌های چشمی و تومورهای صورت و بافت‌های مجاور را تشخیص دهد.
رادیولوژی در دندانپزشکی چیست؟
اشعه ایکس دندان (رادیوگرافی) تصاویری از دندان‌های شما هستند که دندانپزشک از آنها برای ارزیابی سلامت دهان و دندان شما استفاده می‌کند. اشعه ایکس با مقدار کم تشعشع برای گرفتن تصاویری از داخل دندان‌ها و لثه‌ها استفاده می‌شود.
متا تایتل: هرآنچه که درباره رادیولوژی دهان و فک و صورت باید بدانید!|کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی زاگرس
متا دیسکریپشن: رادیولوژی دهان و فک و صورت به اهداف مختلف و برای تشخیص بیماری‌هایی در ناحیه سر و گردن انجام می‌شود. انواع تصویربرداری دیجیتال، توموگرافی ساده و کامپیوتری، سی تی اسکن، ام آر و سونوگرافی وجود دارد.