سوراخ شدن ریشه دندان هنگام عصب کشی

سوراخ شدن ریشه منجر به ارتباط بین کانال ریشه و سطح خارجی دندان می‌شود. این اتفاق معمولا در اثر تغییرات پاتولوژیک، مثل پوسیدگی وسیع دندان یا تحلیل ریشه التهابی خارجی و داخلی اتفاق می‌افتد. عوامل مختلفی می‌توانند باعث بروز سوراخ شدن ریشه دندان شود، مانند وجود سنگ‌های پالپ، کلسیفیه شدن ریشه‌ها، تحلیل یا وضعیت نامناسب دندان. انجام معاینات بالینی و تصویربرداری‌های مخصوص، مثل توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی یکی از راه‌های شناسایی سوراخ‌های ریشه دندان هستند. 

در این مقاله از کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی زاگرس به بررسی عوامل سوراخ شدن ریشه دندان و راه درمان آن می پردازیم.

نحوه ایجاد سوراخ در ریشه دندان

سوراخ‌های ریشه ممکن است به‌ طور پاتولوژیک یعنی در اثر فرآیندهای جذبی، پوسیدگی، تحلیل داخلی و خارجی ریشه یا به ‌عنوان یک عارضه در طول درمان یا بعد از درمان ریشه ایجاد شوند. تحلیل خارجی می‌تواند در اثر عفونت، ضربه، قرار گرفتن در معرض گرمای شدید یا مواد شیمیایی ایجاد شود. تحلیل داخلی منجر به جذب عاج، استخوان، سایر اجزای داخلی دندان و در نهایت باعث ایجاد دندان توخالی می‌شود. وجود سوراخ‌های ریشه باعث آسیب به پریودنتال و منجر به ایجاد التهاب، تخریب الیاف پریودنتال، تحلیل استخوان، تشکیل بافت گرانولوماتوز، تکثیر اپیتلیوم و ایجاد نقص در پریودنتال شود. با ایجاد شدن سوراخ در ریشه باید هرچه سریع تر اقدامات پیشگیرانه انجام شود تا از حوادث ناخوشایند مثل از دست دادن دندان جلوگیری کرد. یکی دیگر از دلایل سوراخ شدن ریشه دندان هنگام عصب کشی است که به آنها یاتروژنیک می‌گویند. 

انواع سوراخ های یاتروژنیک و نحوه ایجاد آنها 

سوراخ‌های یاتروژنیک ممکن است در حین باز کردن حفره‌های دسترسی و آماده سازی کانال‌ها اتفاق افتد. سوراخ شدن ریشه عوارض قابل توجهی در طول درمان ریشه دارد در صورتی که اگر به درستی  تشخیص و درمان نشود، ممکن است در نهایت منجر به از دست دادن دندان فرد شود. انواع سوراخ‌های یاتروژنیک عبارتند از:

سوراخ های یاتروژنیک یک سوم تاج 

این سوراخ‌ها هنگام باز کردن کانال ریشه دندان معمولا ایجاد می‌شود. از دیگر عواملی که می‌تواند باعث سوراخ شدن ریشه هنگام باز کردن کانال‌ها شود عبارتند از: کلسیفه شدن پالپ، شناسایی نشدن کانال به درستی، وجود ریشه با زاویه خاص و برداشتن زیادی تاج دندان.

سوراخ های یاتروژنیک یک سوم میانی

این سوراخ‌ها در اثر استفاده نادرست از ابزارهای دندانپزشکی رخ می‌دهد. به عنوان مثال استفاده از فایل بزرگتر در حین آماده سازی کانال‌ها. این اتفاق بیشتر در ریشه‌های دندانی خاص که حالت خمیده دارند رخ می‌دهد.

سوراخ های یاتروژنیک سوم اپیکال

تمیزکردن و شکل دادن نادرست کانال ریشه، می‌تواند باعث التهاب و در نتیجه انحراف ابزارهای پزشکی شود که باعث ایجاد سوراخ در ریشه دندان می‌شود. سوراخ شدن اپیکال زمانی اتفاق می‌افتد که دندانپزشک بدون توجه به آناتومی اپیکال فایل‌های ریشه را با شدت از طریق مجرای اپیکال عبور می‌دهد.

آماده سازی پست

آماده سازی نادرست محفظه پست و بی‌دقتی در استفاده از ابزارهای چرخشی مثل فرزها و مته‌های موازی می‌تواند منجر به سوراخ شدن ریشه شود.

علائم سوراخ شدن ریشه دندان و تشخیص آن

احتمال سوراخ شدن ریشه دندان هنگام عصب کشی خیلی کم است. اما به طور طبیعی هنگامی که سد محکم دندان سوراخ می‌شود، دندان شما در برابر باکتری آسیب پذیرتر می‌شود و می‌تواند عوارضی مانند درد، التهاب و از دست دادن کامل دندان را به همراه داشته باشد. عفونتی که به دنبال سوراخ شدن دندان ایجاد می‌شود می‌تواند باعث ایجاد تورم لثه، تغییر رنگ دندان، آبسه و عفونت در امتداد ریشه دندان شود. 

تشخیص زودهنگام سوراخ و تعیین برنامه درمانی در کمترین زمان ممکن یکی از مراحل حیاتی است. تعیین سریع و دقیق وجود سوراخ ریشه یک مرحله چالش برانگیز است که از اهمیت بالایی برخوردار است. این تشخیص باید با معاینات بالینی و عکس‌های رادیوگرافی تایید شود.

تشخیص سوراخ ریشه دندان با معاینه بالینی

از اولین علائم سوراخ شدن ریشه دندان هنگام عصب کشی می‌توان به خونریزی شدید کانال اشاره کرد. به گونه‌ای که اگر مقدار بی حسی استفاده شده در بیمار کافی نباشد می‌تواند این درد ناگهانی را تجربه کند. تشخیص سوراخ شدن معمولا با بررسی بالینی و معاینات تصویربرداری انجام می‌شود. این سوراخ‌ها را می‌توان با استفاده از ابزارهای خاص دندانپزشکی و میکروسکوپ‌هایی که تجسم بهتر، بزرگنمایی و روشنایی بیشتری دارند شناسایی کرد. این میکروسکوپ‌ها می‌تواند تشخیص را آسان و واضح تر سازند.

اپکس یاب

یکی دیگر از راه‌های تشخیص سوراخ شدن ریشه استفاده از اپکس یاب الکترونیکی است. از اپکس یاب برای تعیین طول کار استفاده می‌شود. این دستگاه متصل به یک فایل است که ابزار قابل اعتمادی برای تشخیص و تایید سوراخ است و می‌تواند محل سوراخ ایجاد شده را پیدا کند.

عکس های رادیوگرافی

استفاده از عکس‌های رادیوگرافی در زاویه‌های متفاوت برای تشخیص دقیق سوراخ ایجاد شده در ریشه دندان ضروری است. تصویربرداری سه بعدی CBCT با استفاده از پرتوهای مخروطی، می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری نسبت به عکس‌های رادیوگرافی پری اپیکال به دندانپزشک شما بدهد. در تصویربرداری سه بعدی CBCT امکان مشاهده سطوح مختلف دندان مثل تاج‌ها، پل‌ها، ایمپلنت‌ها، ترمیم‌های انجام شده ، مواد پرکننده ریشه و پست‌های داخل کانال را می‌توان به طور همزمان مشاهده کرد.

عواقب و پیامدهای سوراخ شدن ریشه دندان

پس از التهاب اولیه امکان تخریب فیبرهای پریودنتال، تحلیل استخوان و تشکیل بافت گرانولوماتوز وجود دارد. در صورت درمان نشدن سریع این سوراخ ها و عفونت آنها شانس بهبود و ترمیم ریشه دندان کاهش می‌یابد و تنها راه جلوگیری از عفونت کشیدن دندان است. محل سوراخ، اندازه سوراخ، زمان درمان چندین عامل موثر در پیش آگهی قبل از درمان هستند.

درمان سوراخ شدن ریشه دندان 

پس از تشخیص سوراخ شدن ریشه دندان هنگام عصب کشی، درمان آن چالش برانگیز تر است. قبل از شروع درمان سوراخ‌های ریشه، باید وضعیت بیمار از نظیر بیماری‌های سیستمیک یا زمینه‌ای فرد و وضعیت پریودنتال به درستی بررسی شوند. موفقیت در درمان سورا‌ های ریشه تحت تاثیر وضعیت پالپ( نظیر سالم بودن پالپ، التهاب و عفونت)، وجود یا عدم وجود ضایعه پری اپیکال قبل از عمل است.

سه عامل مهم که می‌تواند بر پیش آگهی درمان و درمان مجدد ریشه تاثیر بگذارد عبارتند از:

زمان: زمان بین وقوع سوراخ ریشه تا درمان و پرکردن آن.

وسعت: وجود یک سوراخ کوچک می‌تواند باعث تخریب بافت و التهاب کمتر شود.

محل: سوراخ‌هایی که در ناحیه اپیکال( این ناحیه شامل استخوان کرستال و چسبندگی اپیتلیال است) ایجاد می‌شوند، درمان مناسب‌تری دارند.

به غیر از بررسی وضعیت بیمار و وضعیت پریودنتال، میزان دسترسی به ناحیه سوراخ شده، ایجاد آب بندی مناسب نیز از عوامل بالینی تعیین کننده موفقیت یا شکست درمان هستند.

مواد ترمیمی مورد استفاده برای سوراخ ریشه دندان

برای ترمیم و درمان سوراخ ریشه دندان با منشا یاتروژنیک و پاتولوژیک از مواد مختلفی استفاده می‌شود. این مواد خاصیت ضد باکتریایی برای کنترل عفونت کانال ریشه و آب بندی مناسب را دارند. از متداول ترین مواد ترمیمی مورد استفاده در درمان می‌توان به آمالگام، هیدروکسید کلسیم، گوتاپرکا، سیلیکات کلسیم، ماده گلاس آینومر و غیره اشاره کرد. اما این مواد در بعضی موارد ممکن است نتوانند ساختار بافت طبیعی ریشه را ترمیم کنند که این می‌تواند به دلیل عدم سازگاری زیستی آنها با بافت‌های دهان باشد.

هیدروکسید کلسیم

هیدروکسید کلسیم از کلسینه کردن کربنات کلسیم به دست می‌آید. این ماده بعد از کلسینه کردن به اکسید کلسیم و پس از هیدراته شدن به هیدروکسید کلسیم تبدیل می‌شود. این ماده دارای خواص ضد میکروبی و بیولوژیکی است. هیدروکسید کلسیم در تماس مستقیم با بافت همبند می‌تواند بین ۷ تا ۱۰ روز با تشکیل پل عاج باعث بهبود سوراخ‌های ریشه شود. آزاد شدن یون کلسیم از هیدروکسید کلسیم باعث تحریک سنتز فیبرونکتین در سلول‌های پالپ می‌شود. در نتیجه این تحریک سلول‌های پالپ به سلول‌های تشکیل دهنده بافت معدنی القا می‌شوند.

MTA، سنگدانه های تری اکسید معدنی

تری اکسید آگرگات، در ابتدا برای عصب کشی دندان‌ها به عنوان پرکننده ریشه دندان استفاده می‌شد. اما با گذشت زمان کاربردهای بالینی آن گسترش یافته و شامل ترمیم سوراخ، پوشش پالپ و پالپوتومی نیز می‌شود. این ماده در دو رنگ سفید و خاکستری موجود است. MTA دارای استحکام بالا است و در حضور رطوبت می‌تواند استحکام خود را حفظ کند. MTA یک مهر و موم موثر زیست سازگار و طولانی مدت برای پر کردن سوراخ ریشه است.

در برخی موارد MTA دارای معایبی است و بهتر است از مواد دیگر استفاده شود. یکی از معایب MTA مدت زمان سخت شدن آن است که معمولا سه الی چهار ساعت زمان می‌برد. همچنین اگر بین دهان و سوراخ ارتباطی وجود داشته باشد امکان شسته شدن ماده نیز وجود دارد.

کلسیم سیلیکات

با سوراخ شدن ریشه دندان هنگام عصب کشی یکی دیگر از موادی که می‌تواند این سوراخ را بپوشاند، کلسیم سیلیکات است. این ماده بر پایه سرامیک( کلسیم سیلیکات) است و جهت پر کردن و آب بندی کانال ریشه استفاده می‌شود. این مواد پس از هیدراته شدن ساختار کلوئیدی تشکیل می‌دهد و به طور متوالی به ساختاری سخت تبدیل می‌شود. از خاصیت این ماده می‌توان اشاره کرد به کارکرد آسان، زیست سازگاری بالا، خواص رادیواپاسیتی، هیدروفیل و خاصیت ضد باکتریایی. از کاربردهای آن پوشاندن پالپ، پالپوتومی، پرکردن کانال ریشه، درمان پرفوراسیون، اپکسیفیکاسیون هستند. کلسیم سیلیکات دارای خصوصیات فیزیکی مشابه عاج دندان مثل مقاومت فشاری بالا است. 

جمع بندی

عمر دندان آسیب دیده که درمان ریشه روی آن انجام شده است به تشخیص و برنامه ریزی صحیح درمان، شکل دهی کانال ریشه، ضدعفونی و آب بندی آن بستگی دارد. درمان موفقیت آمیز سوراخ ریشه به عوامل خاصی وابسته است مانند مواد استفاده شده در آب بندی، میزان سوراخ شدن، مکان سوراخ، زمان بین تشخیص و درمان، وجود عفونت و داشته تجربه کافی دندانپزشک. با سوراخ شدن کانال ریشه، این اجزا در خارج از دندان قرار گرفته و باعث ورود باکتری‌ها و مواد زائد خارجی می‌شوند. این سوراخ‌ها می‌توانند باعث عوارض شدیدی شوند، به ویژه زمانی که ریشه دچار عفونت باکتریایی شود. 

برای درمان ریشه بهتر است به پزشکان با تجربه مراجعه کنید تا از سوراخ شدن دندان هنگام عصب کشی جلوگیری کنید. کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی زاگرس با متبحرترین دندانپزشکان و بالاترین کیفیت آماده خدمت رسانی به شما هستند.

 سوالات متداول

در صورت آسیب دیدن ریشه دندان آیا می‌شود آن را نجات داد؟

در صورتی که آسیب ریشه سریع شناسایی شود و به درستی آن را درمان کرد، می‌توان ریشه دندان را نجات داد. اما اگر دیر متوجه آسیب ریشه شد و ریشه عفونت کرده باشد باید دندان را کشید.

آیا درمان ریشه تنها یکبار قابل انجام است؟

در صورتی که بشود دندان را حفظ کرد و از کشیدن آن جلوگیری کرد، میتوان مجدد درمان ریشه را انجام داد.

آیا سوراخ شدن ریشه دندان عوارض دارد؟

بله، این عوارض می‌توانند به صورت کوتاه مدت یا بلند مدت مانند عفونت، کیست پری اپیکال و گرانولوم خود را نشان دهد.

آیا درمان سوراخ ریشه دردناک است؟

در هنگام درمان با استفاده از بی حسی می‌توان درد را کاهش داد و شما در طول درمان دردی را حس خواهید کرد.

چگونه می‌توان از عفونت ریشه دندان جلوگیری کرد؟

شما می‌توانید با رعایت نکات بهداشت دهان و دندان، انجام معاینات سالانه و درمان فوری پوسیدگی‎های دندان از بسیاری عوارض از جمله عفونت ریشه دندان جلوگیری کنید.