ارتباط بین پریودنتیوم و فضای کانال ریشه دندان به علت سوراخ شدن ریشه دندان پدید می‌آید. این سوراخ‌ها می‌توانند یا پاتولوژیک باشند که در نتیجه پوسیدگی دندان و تحلیل ریشه ایجاد می‌شوند، یا به‌صورت ایتروژنیک باشند که در حین یا بعد از درمان ریشه، احتمال دارد که بوجود آیند. در واقع، سوراخ‌هایی که در طول درمان ریشه رخ می‌دهند ممکن است ۱۰ درصد از موارد شکست ریشه را تشکیل دهند.
در این مقاله از کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی زاگرس به بررسی جامع علت سوراخ شدن ریشه دندان و انواع آن خواهیم پرداخت.
اتیولوژی یا بررسی علل
برای بررسی دقیق علل پدید آمدن سوراخ در ریشه دندان باید به جزئیات بیشتری از جمله انواع این سوراخ‌ها پرداخت. زیرا علل زیادی وجود دارد و باعث ظاهر شدن انوع سوراخ‌خهای ریشه دندان می‌شود. در ادامه به تفصیل در این خصوص صحبت خواهیم کرد.
سوراخ های یاتروژنیک (Iatrogenic perforation) (IP)
سوراخ شدن ریشه یاتروژنیک یک اتفاق بد در طول درمان دندان است و می‌تواند منجر به آسیب دور رادیکولار، نتیجه درمان ضعیف و نهایتا منجر به کشیدن دندان شود.
سوراخ های یاتروژنیک تاج سوم:
سوراخ‌های یک سوم تاجی اغلب هنگام تلاش برای یافتن و باز کردن کانال‌ها ایجاد می‌شود. کلسیفیکاسیون محفظه پالپ و روزنه‌ها، شناسایی نادرست کانال‌ها، زاویه‌های خاص ریشه و برداشتن بیش از حد عاج می‌تواند به راحتی منجر به سوراخ شدن در نواحی کرونال یا سوراخ شدن ریشه دندان شود.
سوراخ های یاتروژنیک یک سوم میانی:
در صورت استفاده از ابزارهای سخت در این ناحیه، سوراخ‌های نواری یک سوم میانی ممکن است رخ دهد. به طور معمول این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که از تکنیک Crown-Down و از ابزارهای بزرگ مانند فرزهای Gates Glidden است که در کانال‌های باریک استفاده می‌شود.
همچنین ممکن است در حین آماده‌سازی کانال‌ها نیز سوراخ شدن ریشه دندان رخ دهد. این حالت زمانی بوجود می‌آید که فایل‌ها خیلی بزرگ باشند یا با تکنیک filing ، کانال‌ها بصورت گسترده از مرکز ریشه دور شوند.
این اتفاق در ریشه‌های مولر خمیده زمانی رخ می‌دهد که ابزارهای سخت به انحنای داخلی بیش از حد فشار بیاورند و منجر به سوراخ شدن ریشه دندان شوند.
سوراخ‌های یک سوم میانی ممکن است در حین یافتن کانال‌های اسکلروزه نیز رخ دهد. در این موارد ممکن است دندانپزشک نیاز داشته باشد که از ابزارهای چرخشی یا اولتراسونیک در ریشه دندان استفاده کند که خطر سوراخ شدن ریشه دندان بالا می‌رود.
سوراخ های یاتروژنیک سوم آپیکال:
تمیز کردن و شکل دادن ناکافی و نامناسب کانال می‌تواند منجر به انسداد و برآمدگی شود. این شکل دادن نامناسب، می‌تواند باعث انحراف ابزارها شود و کانال را از مرکز ریشه دور کند و باعث پدید آمدن سوراخ شود. ابزار سفت قرار داده شده در کانال‌های منحنی نیز ممکن است کانال را صاف کرده و باعث سوراخ شدن ریشه شود. سوراخ شدن آپیکال زمانی اتفاق می‌افتد که پزشک به آناتومی آپیکال اهمیت نمی‌دهد و فایل‌های ریشه را با شدت از طریق مجرای تنگ آپیکال عبور می‌دهد.
آماده سازی Post-space:
برای آماده سازی فضای post ، حذف مواد پرکننده کانال ریشه اغلب با استفاده از ابزارهای چرخشی مانند فرزهای Gates-Glidden و مته‌های موازی انجام می‌شود. آماده سازی بی دقت فضای post ممکن است منجر به سوراخ شدن ریشه شود.
سوراخ های پاتولوژیک
این نوع از سوراخ‌ها می‌توانند در اثر تحلیل ریشه یا پوسیدگی آن بوجود بیایند. در ادامه مطلب به بررسی این علل می‌پردازیم.
تحلیل ریشه دندان
تحلیل ریشه دندان عبارت است از نابودی تدریجی عاج و سمنتوم در اثر ادامه فعالیت سلول‌های استئوکلاستیک. زمانی که تحلیل ریشه در سیستم کانال ریشه رخ می‌دهد، به عنوان یک تحلیل التهابی داخلی ریشه شناخته می‌شود و از نظر رادیوگرافی به صورت بزرگ شدن بیضی شکل سیستم کانال ریشه دیده می‌شود.
علت دقیق آن هم مشخص نیست، اما این فرآیند می‌تواند به دنبال تروما، التهاب پالپ و روش‌های پالپوتومی پدید آید. اگرچه این فرآیند غیرمعمول است، اما می‌تواند به سوراخ شدن ریشه دندان کمک کند. بنابراین، تشخیص زودهنگام و مداخله برای کنترل بیماری قبل از وقوع چنین رویدادی ضروری است.
پوسیدگی دندان
ضایعات پوسیدگی گسترده نیز می‌تواند منجر به سوراخ شدن ریشه دندان شود. این ضایعات در اثر تخریب بافت‌های دندانی بوسیله میکروب و باکتری‌های دهانی ایجاد می‌شوند. یک ضایعه پوسیدگی درمان نشده ممکن است پالپ را سوراخ کند یا در امتداد ریشه گسترش یابد و منجر به سوراخ شدن ریشه دندان شود.
درمان این سوراخ‌ها ممکن است به درمان کانال ریشه، افزایش طول تاج یا برداشتن ریشه نیاز داشته باشد تا بخش‌های رادیکولار سالم بتوانند باقی بمانند. متأسفانه، سوراخ شدن در بیشتر این موارد، دندان را غیرقابل ترمیم می‌کند.
تشخیص
سوراخ‌های ایتروژنیک همیشه از خونریزی فراوانی که به دنبال آسیب ایجاد می‌شود، شناسایی می‌شوند. هنگامی که سوراخی در قسمت کرونر دندان رخ می‌دهد، اغلب می‌توان مستقیما آن را مشاهده کرد، اما گاهی اوقات، هنگامی که یک سوراخ یا التهاب اپیکال در داخل کانال رخ می‌دهد، یک نقطه کاغذی که در کانال قرار می‌گیرد، خونریزی را نشان می‌دهد. اگر بی‌حس کننده موضعی استفاده نشود، درد ناگهانی و غیرمنتظره در طول درمان نیز ممکن است نشان دهنده سوراخ شدن ریشه دندان باشد.
Apex locators
Apex locators در تشخیص سوراخ‌ها بسیار مفید هستند. با قرار دادن فایل بر روی سوراخ، نشان می‌دهد که ارتباط با رباط پریودنتال برقرار است. میکروسکوپ‌های خاص در شناسایی سوراخ‌ها رو به افزایش هستند. نور می‌تواند برای تجسم موقعیت و وسعت سوراخ بسیار عالی عمل کند.
رادیوگرافی‌ها را می‌توان در زمان سوراخ شدن ریشه دندان استفاده کرد، اما محدودیت‌های خاص خود را دارند: رادیوگرافی‌ها فقط یک تصویر دو بعدی را نشانش می‌دهند و بنابراین ارزیابی دقیق محل و وسعت سوراخ بهوسیله آنها ممکن است دشوار باشد. گرفتن فیلم دوم و تغییر زاویه پرتو رادیوگرافی به سمت مزیال یا دیستال می‌تواند تا حدی بر این مشکل غلبه کند.
تشخیص دیرهنگام
تشخیص دیرهنگام سوراخ‌های پاتولوژیک عمدتا ترکیبی از ارزیابی بالینی، رادیوگرافی و ابراز ناراحتی و مشکل توسط بیمار است. سوراخ‌های درمان‌نشده ممکن است با وجود التهاب وریدی یا سینوسی از محل سوراخ، حساسیت به ضربه، پریودنتال موضعی و التهاب مزمن لثه زمانی که التهاب به استخوان آلوئول نفوذ کرده است آشکار شود.
علاوه بر روش‌هایی که در بالا توضیح داده شد، رادیوگرافی‌ها ممکن است ضایعات التهابی که از زمان سوراخ شدن ایجاد شده‌اند را نشان دهند.
توموگرافی کامپیوتری
توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی، در ارزیابی سوراخ ریشه دندان اهمیت فزاینده‌ای دارد. شواهدی وجود دارد که ضایعات جذب کننده و سوراخ‌های پس از آن را می‌توان با استفاده از توموگرافی کامپیوتری یا CBCT به طور دقیق شناسایی و ارزیابی کرد.
با این حال، این اسکن‌های سه بعدی باعث قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزان می‌شوند و به همین دلیل، تنها در صورتی باید از CBCT استفاده کرد که بتواند نتایج بالینی را تغییر دهد.
وضعیت پزشکی، postها و مواد ترمیمی که از قبل موجود بوده اند، زمینه‌ای را فراهم می‌کنند که هم بیمار ارجاع‌شده و هم پزشک باید بدانند که ممکن است بازده تشخیصی را به خطر بیندازد.
عواقب و پیامدها
به دنبال پاسخ التهابی حاد اولیه که در اثر سوراخ شدن ریشه دندان پدید می‌آید، ممکن است تخریب فیبرهای پریودنتال، تحلیل استخوان و تشکیل بافت گرانولوماتوز بروز کند. در قسمت‌های میانی و راسی ریشه، این حالت ممکن است به صورت ضایعات التهابی در مجاورت سوراخ ظاهر شود. اگر این حالت در نزدیکی اتصال فوق کرستال باشد، ممکن است در نهایت تشکیل یک التهاب پریودنتال را به دنبال داشته باشد.
اگر سوراخ به موقع تشخیص داده نشود و ترمیم نشود، تجزیه پریودنتیم رخ می‌دهد که در نهایت ممکن است منجر به از دست دادن دندان شود. اگرچه ممکن است التهاب برگشت ناپذیر کم پیش بیاید، اما اگر ترمیم تحریک کننده وجود داشته باشد یا عفونت میکروبی ایجاد شود، بعید است که بهبودی کامل رخ دهد و باید دندان کشیده شود.
در واقع، عدم تشخیص به موقع سوراخ، می‌تواند به طور قابل توجهی شانس موفقیت درمان ریشه را تا ۵۶ درصد کاهش دهد، که علت آن عمدتا به آلودگی باکتریایی در طول یا بعد از درمان نسبت داده می‌شود.
موقعیت
موقعیتی که در آن سوراخ شدن ریشه دندان رخ داده است، نسبت به سطح استخوان کرستال و چسبندگی اپیتلیال بسیار مهم است. این منطقه، منطقه بحرانی نامیده می‌شود. بدترین حالت زمانی است که سوراخ در این ناحیه بحرانی ایجاد شود. نزدیکی به بافت‌های لثه می‌تواند منجر به آلوده شدن سوراخ به باکتری‌های حفره دهان شود.
در صورت نفوذ آپیکالی اپیتلیوم به محل سوراخ شدن، عفونت پریودنتال ایجاد می‌شود. این التهاب در دیواره بافت همبند شیار لثه، منجر به کاهش موفقیت در درمان ریشه می‌شود.
سوراخ‌هایی که در ناحیه کرونال هستند موقعیت خوبی دارند. علت آن این است که آنها به راحتی در دسترس هستند و مهر و موم کافی با مواد معمولی بدون درگیری پریودنتال امکان پذیر است.
اگر کانال در دسترس باشد و درمان ریشه امکان پذیر باشد، سوراخ‌هایی که در ناحیه اپیکال و در ناحیه بحرانی قرار دارند نیز دسترسی بهتری دارند. زیرا می‌توان آنها را تمیز و مهر و موم کرد و خطر ورود باکتری از حفره دهان و ایجاد ضایعه التهابی مزمن را کاهش داد.
اندازه
یک سوراخ کوچک معمولا با تخریب و التهاب کمتر بافت همراه است. بنابراین، بهبودی در این حالت قابل پیش‌بینی‌تر است. سوراخ‌های کوچکتر راحت‌تر و دقیق‌تر برای جلوگیری از رسیدن باکتری‌ها به بافت‌های اطراف رادیکولار، آب بندی می‌شوند.
زمان
تأخیر زمانی بین بوجود آمدن سوراخ و ترمیم آن به عنوان یک عامل مهم در بهبود آن است. مطلوب‌ترین درمان زمانی است که سوراخ‌ها فورا مهر و موم شوند. در نتیجه احتمال عفونت و ایجاد بافت گرانولاسیون مزمن یا عفونت پریودنتال کاهش می‌یابد.
اپیدمیولوژی یا میزان گستره سوراخ ریشه دندان
فراوانی سوراخ‌های ریشه از ۳% تا ۱۰% گزارش شده است. با این حال، از آنجایی که موارد پیچیده‌تر درمان ریشه در حال پدید آمدن است، این انتظار غیرواقعی نیست که در آینده تعداد گزارشات سوراخ شدن ریشه دندان افزایش یابد. ۵۳% از سوراخ‌های ایتروژنیک در حین قرار دادن postها رخ می‌دهد و ۴۷% باقیمانده در طول درمان معمول ریشه اتفاق می‌افتند. از این میزان ۷۳% موارد در فک بالا و بقیه در قوس فک پایین رخ می‌دهد.
با این حال، در دندان‌های چند ریشه، سوراخ‌ها ممکن است در حین جستجوی روزنه‌های کانال بوجود بیایند، زیرا عاج از کف پالپ برداشته می‌شود.
جمع بندی
سوراخ شدن ریشه دندان می‌تواند منجر به عفونت مزمن و در نهایت از دست دادن دندان شود. ضروری است که دندانپزشک تشخیص دهد که سوراخی وجود دارد و از بهترین استراتژی برای اصلاح آسیب، استفاده کند. ارجاع به همکار با تجربه‌تر ممکن است منجر به تأخیر در درمان شده و تأثیر جدی بر نتیجه آن داشته باشد.
بنابراین، انتخاب دندانپزشک متبحر در درمان‌های دندانپزشکی بسیار اهمیت دارد. در کلینیک شبانه روزی دندانپزشکی زاگرس تیم دندانپزشکی حرفه‌ای آماده خدمات رسانی در کمترین زمان و بالاترین کیفیت هستند.
سوالات متداول
- اگر کانال ریشه را سوراخ شود چه اتفاقی می افتد؟
گاهی اوقات، سوراخ شدن در کانال ریشه ایجاد می‌شود و ارتباطات پاتولوژیک بین کانال ریشه و بافت‌های اطراف ایجاد می‌کند. این اتفاق تقریبا همیشه منجر به عفونت، التهاب و درد بیشتر می‌شود.
- چگونه سوراخ شدن ریشه دندان را درمان می کنند؟
سه ماده‌ای که به طور گسترده برای مهر و موم کردن سوراخ های ریشه توصیه می‌شود، هیدروکسید کلسیم، سنگدانه تری اکسید معدنی و سیمان سیلیکات کلسیم است.
- چگونه می توان فهمید که ریشه سوراخ شده است؟
خونریزی و درد ناگهانی در حین استفاده از کانال‌های ریشه یا آماده‌سازی دندان‌ها، سیگنال‌های هشداردهنده‌ای از سوراخ شدن ریشه هستند. چروک‌هایی که منجر به حساس شدن دندان‌ها، آبسه‌ها و مجاری سینوسی از جمله فرآیندهای جذب استخوان می‌شود ممکن است رخ دهد.
- آیا می توان ریشه دندان آسیب دیده را نجات داد؟
اگر ترک به داخل پالپ کشیده شده باشد، می‌توان دندان را با روش کانال ریشه و روکش درمان کرد تا از گسترش ترک محافظت شود. با این حال، اگر ترک به زیر خط لثه کشیده شود، دیگر قابل درمان نیست و دندان قابل نجات نیست و نیاز به کشیدن دارد.
- عوارض سوراخ شدن ریشه دندان چیست؟
سوراخ شدن ریشه دندان ممکن است منجر به عوارض کوتاه مدت یا طولانی مدت مانند عفونت، کیست پری آپیکال یا تشکیل گرانولوم شود. علاوه بر این، مواد ترمیمی ممکن است از طریق سوراخ خارج شوند.
