شاخه‌ای از پزشکی هستند که برای تشخیص و درمان بیماری‌ها از تصویربرداری استفاده می‌کنند. هدف از این روش‌ها، تشخیص مشکلات داخلی و جلوگیری از ایجاد هرگونه درد و صدمه قبل از جدی شدن بیماری است. این تصویربرداری‌ها به وسیله تابش اشعه ایکس (x-ray) انجام می‌شوند.
اشعه ایکس چیست؟
اشعه ایکس یا رادیوگرافی معمولی، یک نوع تابش الکترومغناطیسی طبیعی است. در حالی که اشعه‌ایکس از نظر فنی به عنوان عامل سرطان‌زا طبقه‌بندی می‌شود و به عبارتی می‌تواند باعث سرطان شود. تقریباً بین متخصصان پزشکی این توافق وجود دارد که مزایای اشعه‌ایکس به عنوان یک ابزار تشخیصی بسیار بیشتر از خطرات و عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی است.
بدون اشعه ایکس، تنها راه برای ارزیابی انواع صدمات یا بیماری‌ها، جراحی اکتشافی خواهد بود و هر عمل جراحی نیز خطرات خود را به همراه دارد.
اشعه ایکس در رادیولوژی و رادیوگرافی چگونه کار می‌کند؟
هنگامی که اشعه‌ایکس در تصویربرداری پزشکی استفاده می‌شود، پرتوهایی به ناحیه ای از بدن هدایت می شوند و از آن ناحیه توسط آشکارسازی فیلم گرفته می‌شود. تصویری بر اساس مقادیر متفاوت تابش جذب شده توسط استخوان و بافتی که اشعه ایکس از آن عبور می کند، تولید می‌شود.
اشعه‌ایکس از پوست و عضلات می‌تواند عبور کند اما از استخوان‌ها خیر، به همین دلیل در عکس‌های گرفته شده، عضلات و گازهای درون بدن که اشعه‌ایکس از آنها عبور می‌کند به رنگ سیاه و نواحی متراکم تر مثل استخوان‌ها به رنگ سفید دیده می‌شوند.
الت: خطرات اشعه ایکس
خطرات و عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی چیست؟
هنگام برخورد اشعه ایکس به بدن، این تشعشعات می‌توانند در بدن ما جذب شوند و به ساختارهای مولکولی آسیب برسانند. دوزهای بسیار بالای تابش باعث آسیب به سلول‌های انسان می‌شود که علائمی همچون سوختگی پوست، ریزش مو و افزایش بروز سرطان دارند. از آنجایی که دوزهای بالای تابش می‌تواند باعث سرطان شود، بنابراین به طور کلی می‌توان فرض کرد که دوزهای پایین تابش نیز ممکن است باعث سرطان شوند.
با این حال در حال حاضر هیچ مدرک علمی مستقیمی وجود ندارد که این تفکر صحیح بوده و همچنین برخی مطالعات نشان می‌دهند که دوزهای کم تشعشع (مانند مواردی که در تصویربرداری استفاده می‌شوند) خطر ابتلا به سرطان را افزایش نمی‌دهند.
در حال حاضر تمام مطالعات در مورد خطر سرطان ناشی از دوزهای پایین پرتوها دارای محدودیت هایی هستند. در میان سایر مطالب منتشر شده در مورد این موضوع، انجمن رادیولوژی آمریکای شمالی و انجمن فیزیکدانان پزشکی آمریکا در سال ۲۰۱۱ بیانیه ای معتبر صادر کردند که بیان می کند:
خطرات و عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی در دوزهای موثر کمتر از ۵۰ mSv (میلی سیورت) برای روش‌های منفرد یا mSv 100 (میلی سیورت) برای چندین روش در دوره‌های زمانی کوتاه بسیار کم است و قابل تشخیص نیست و حتی ممکن است وجود نداشته باشد. پیش‌بینی‌های احتمالی بروز سرطان و مرگ و میر میان بیمارانی که در معرض چنین دوزهای پایینی قرار گرفته‌اند، بسیار گمانه‌زنی است و باید از آن جلوگیری کرد.»
فواید تشعشعات در مقایسه با خطرات آن
به طور کلی، همه روش‌ها و آزمایش‌های پزشکی دارای خطرات و فواید زیادی هستند و هرگونه در نظر گرفتن خطر تشعشع باید در مقابل فواید آن متعادل باشد. گزارش‌های رسانه‌ها عموماً بر خطرات تشعشعات متمرکز هستند، اما مزایای قابل توجهی برای این آزمایش‌ها نیز وجود دارد که نباید نادیده گرفته شود.
خطر تخمین زده شده برای ابتلا به سرطان کشنده یک در ۲۰۰۰ است. اما بهتر است بدانید دوز تابش استرس و اضطراب بی مورد سرطان ناشی از تشعشعات می‌تواند بیماران را در معرض خطرات و عوارض رادیولوژی و رادیوگرافیبسیار بیشتری از تشعشعات اشعه ایکس قرار دهد.
الت: عوارض اشعه ایکس
عوارض جانبی اشعه ایکس در رادیولوژی و رادیوگرافی
یکی از دلایلی که تصویربرداری اشعه‌ایکس ایمن در نظر گرفته می شود این است که اثرات قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس به طور دقیق مورد مطالعه قرار گرفته است. متخصصان تصویربرداری دقیقا می‌دانند که در بسیاری از روش‌های تصویربرداری چه مقدار تشعشع ساطع می‌شود. روش‌های مورد استفاده برای گرفتن تصاویر شامل محافظ‌هایی است که سایر نواحی بدن را در معرض اشعه ایکس قرار نمی‌دهد.
در حالی که خطر عوارض جانبی کوتاه مدت بسیار کم است، اما قرار گرفتن در معرض سطوح بالای تشعشع می‌تواند طیف وسیعی از اثرات از جمله استفراغ، غش و ریزش مو را به همراه داشته باشد.
مانند بسیاری از جنبه‌های پزشکی دیگر، استفاده از رادیولوژی و رادیوگرافی که با اشعه‌ایکس و پرتوهای یونیزان برای تولید تصاویر استفاده می‌کنند نیز خطراتی دارد. تشعشعات یونیزان دارای انرژی هستند که می‌تواند به DNA انسان آسیب وارد کند. خطرات و عوارض ناشی از قرارگرفتن در معرض این پرتوها عبارتند از :
- احتمال ابتلا به سرطان؛
- عوارض پوستی و ریزش مو؛
- آب مروارید؛
- و…..
خطر ابتلا به سرطان در اثر قرارگرفتن در معرض اشعه ایکس بسیار کم بوده و به عوامل زیر بستگی دارد:
- دوز تشعشع: هر چه دوز تابش تشعشعات بیشتر باشد، خطر ابتلا به سرطان افزایش می‌یابد.
- سن بیمار: احتمال خطر ابتلا به سرطان در افراد با سنین پایین نسبت به افراد با سنین بالا که در معرض تابش اشعه ایکس قرار می‌گیرند بیشتر است.
- ناحیه بدن: برخی از اندام‌ها نسبت به سایرین به پرتوهای یونیزان حساس تر هستند.
الت:ایمنی در مقابل اشعه ایکس
راه های ایمنی از اشعه ایکس در رادیولوژی و رادیوگرافی
همانطور که در بالا گفته شد استفاده از اشعه ایکس خیلی بیشتر از خطرات احتمالی آن است، اما مهم است که با رعایت کردن نکات ایمنی این خطرات احتمالی را تا حد امکان کاهش داد. برخی از راه‌های کاهش خطر اشعه ایکس عبارت است از:
- پوشیدن گان‌های محافظتی مثل پیش‌بند و یقه سربی برای محافظت بیشتر؛
- در آوردن جواهرات و هر اشیاء فلزی دیگر ؛
- بعد از تصویربرداری برای کاهش عوارض رادیولوژی آب فراوان، میوه و سبزیجات غنی از آنتی اکسیدان مصرف کنید.
نتیجه گیری
اشعه ایکس سال‌هاست که استفاده و بی‌خطر محسوب می‌شود. انجام اشعه ایکس شما را در معرض مقدار کمی تابش قرار می دهد، سطح آن بستگی به این دارد که کدام قسمت از بدن شما مورد بررسی قرار می گیرد، برای مثال اشعه ایکس از دندان های شما نسبت به اشعه ایکس از ستون فقرات، تابش کمتری مصرف می‌کند.
بعد از تابش اشعه‌ایکس به بدن ما، بدن می‌تواند آن را جذب کند و به ساختارهای مولکولی آسیب برساند. این آسیب مولکولی می‌تواند باعث سوختگی پوست، ریزش مو و افزایش بروز سرطان شود. از آنجایی که دوزهای بالای تابش می‌توانند باعث سرطان شوند، پس می‌توان گفت دوزهای پایین اشعه ایکس هم می‌توانند باعث بروز سرطان شوند.
به طور کلی، تمامی روش‌ها و آزمایشات پزشکی در مقابل فوایدشان خطراتی را هم به دنبال دارند. اما با این حال تا به امروز هیچ مدرک علمی مبنی بر ابتلا به سرطان با دستگاه‌های تصویربرداری وجود ندارد. قرارگرفتن در معرض تابش اشعه ایکس به صورت رادیوگرافی، سی تی اسکن یا فلوروسکوپی افزایش بسیار کمی را در خطر ابتلا به سرطان در سنین بالاتر را به همراه دارد. حساسیت به اشعه ایکس بستگی به سن شما دارد، به طور مثال کودکان حساس‌تر از بزرگسالان هستند.
الت: عوارض اشعه ایکس در کودکان
سوالات متداول
آیا راهی برای کمتر کردن مقدار تابش اشعه ایکس در محل تصویربرداری هست؟
بله لباس‌های عایق و محافظ‌های سربی برای محافظت از بدن وجود دارد که در صورت نیاز در اختیار شما قرار می‌گیرد.
احتمال بروز سرطان بعد از انجام رادیولوژی چقدر است؟
اگر در سال، یک تا سه بار این آزمایش‌ها را انجام دهید کمتر از دو درصد احتمال بروز سرطان وجود دارد.
اشعه ایکس روی چه افرادی بیشتر اثر پذیری دارد؟
کودکان نسبت به بزرگسالان و زنان نسبت به مردان، اثر پذیری بیشتری دارند.
آیا نیازی به مراقبت های بعد از رادیولوژی وجود دارد؟
خیر بعد از عکسبرداری می‌توانید به فعالیت های روزمره خود بدون هیچ مشکلی ادامه دهید.
بعد از انجام اسکن هسته با چه افرادی و چه مدتی نمی‌توانیم ارتباط داشته باشیم؟
اگرچه اشعه‌ی موجود در این آزمایش بسیار کم بوده است اما توصیه می‌شود تا ۶ ساعت بعد از انجام اسکن از کودکان زیر ۸ سال و بانوان بارداری چند متری را فاصله داشته باشید.
آیا داشتن طلا و جواهر در زمان انجام رادیوگرافی و رادیولوژی مانعی دارد؟
بله، حتما قبل از انجام جواهرات خود را درآورده و در محل تصویربرداری هیچ نوع جواهر، گوشی یا ساعت هوشمند همراه خود نداشته باشید.
منابع
- https://www.baptisthealth.com/blog/health-and-wellness/x-ray-exposure-safety-risks-and-side-effects
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/219970
- https://radiology.ucsf.edu/patient-care/patient-safety/radiation-safety/risks-of-radiation
- https://www.fda.gov/radiation-emitting-products/medical-x-ray-imaging/radiography#:~:text=For%20the%20purposes%20of%20this,tomography%20which%20are%20discussed%20elsewhere.
