استریل کردن از رشد باکتری‌ها بر روی وسایلی که در دندانپزشکی استفاده می‌کنیم و همچنین روی سطوح جلوگیری می‌کند. روش‌های استریل‌سازی مختلف این اطمینان را حاصل می‌کند که میکروب‌های دهان یک بیمار به دهان دیگران راه پیدا نمی‌کنند. یکی از بهترین روش‌ها، استریل ابزار توسط اتوکلاو کلاس b است که ما در این مقاله از کلینیک دندانپزشکی شبانه‌روزی زاگرس به صورت جامع به آن خواهیم پرداخت. با ما همراه بمانید.
اصل استریل کردن ابزار دندانپزشکی
ایمنی، پیشگیری و بهداشت در دندانپزشکی همچون سایر شاخه‌های پزشکی حرف اول را می‌زند. استریل کردن ابزار و تجهیزات دندانپزشکی به ما کمک می‌کند تا مطمئن شویم که بیماران و کارکنان کلینیک ایمن و سلامت می‌مانند. ابزارهایی که یکبار مصرف نیستند مانند ابزار فلزی، آینه دهانی و پنس‌ها برای هر بیمار استریل می‌شوند.
اهمیت استریلیزاسیون در دندانپزشکی
وقتی دندانپزشک بیمار خود را معاینه یا درمان می‌کند، ابزار دندانپزشکی به بزاق دهان یا خون، آلوده می‌شود. میکروارگانیسم‌هایی که در خون یا بزاق دهان وجود دارند ، ممکن است باکتری‌ها و بیماری‌هایی مانند هپاتیت، استاف، تبخال، سل و استرپتوکوک را منتقل کنند. این باکتری‌ها روی ابزارهای استریل نشده می‌مانند و از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کنند.
عموما بعضی از عوامل بیماری‌زا توان این را دارند که زمان زیادی حتی چندین روز روی سطح ابزار باقی باشند. عفونت‌هایی که به دلیل استریل‌سازی نامناسب باقی بمانند، می‌توانند علت پدید آمدن بیماری‌های خطرناکی شوند، بخصوص اگر فردی بیماری زمینه‌ای داشته باشد. استریل ناکافی ابزار مورد استفاده در دندانپزشکی، می‌تواند باعث انتقال بیماری‌های خطرناکی مانند هپاتیت B و C، HIV و سایر بیماری‌های عفونی شود.
اتوکلاو کلاس b در استریل کردن ابزار دندانپزشکی
اتوکلاو کلاس b به دلیل سایز کوچک، فضای کمی نیاز دارد ولی در عین حال عملکرد بالایی دارند. این دستگاه‌ها، هم سایز مایکروویو هستند و به راحتی در مطب‌های دندانپزشکی بکار می‌روند. اتوکلاو کلاس b در دو سایز ۱۹ و ۲۹ لیتری وجود دارد.
این دستگاه شبیه به دستگاه اتوکلاو EN 285 است اما سایز کوچکتری دارد. اتوکلاو کلاس b روش کاری مشابه دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده بیمارستانی مدل EN 285 دارد.
برتری اتوکلاو کلاس b این است که از پمپ خلاء برای خارج کردن هوا و همینطور برای خشک کردن استفاده می‌کند. اتوکلاو کلاس b ، بخش اعظمی از هوای داخل محفظه دستگاه را خارج کرده و از عدم وجود هوای داخل آن اطمینان حاصل کند. همچنین از رسیدن بخار به سطح باز پیشگیری می‌کند. در نتیجه ، بدون اتصال خارجی به آب یا بخار، حیات میکروبی روی بار را از بین می‌برد. (برخی اتوکلاوهای رومیزی برای پر کردن خودکار به لوله‌های آب متصل می‌شوند، بنابراین دستیاران دندانپزشک نیازی به پر کردن آنها ندارند). به عبارت دیگر، اتوکلاو کلاس b پیشرفته‌ترین مدل “plug-n-play” موجود در بازار امروز است.
اتوکلاو کلاس B چگونه کار می کند؟
- اتوکلاو کلاس b از یک پمپ برای خروج هوای محفظه دستگاه استفاده می‌کند. فرض کنید می‌خواهیم از سه پالس برای استخراج هوا استفاده کنیم. اولین پالس حدود ۸۰٪ از هوا را خارج می‌کند و ۲۰٪ باقی می‌ماند. سپس در پالس دوم ۸۰% از ۲۰% باقیمانده استخراج خواهد شد (با خروج ۴% از هوای اولیه). و در نهایت آخرین پالس ۸۰٪ از ۴٪ آخر هوا را حذف می‌کند، که ما را به عدد کلی پایین ۰.۸٪ از هوای باقی مانده در محفظه می‌رساند.
به زبان ساده‌تر، هر پالس می‌تواند ۸۰ درصد از هوا را خارج کند. به طوری‌که با هر پالس، این عدد بسیار کوچکتر می‌شود و با عدد نهایی ۹۹ درصد، کل هوا خارج می‌کند. این کار حفره‌های هوا را از بین می‌برد و در نتیجه نفوذ بخار به عمیق‌ترین نقطه بار را بهبود می‌بخشد.
- پس از اینکه پالس‌های خلاء تقریبا تمام هوای داخل محفظه را خارج کردند، فشار و دما افزایش می‌یابد.
- اکنون به مرحله استریل‌سازی رسیده‌ایم که در آن دما و فشار در طول مدت زمان استریل‌سازی ثابت می‌ماند که به آن زمان نگهداری نیز می‌گویند. این مرحله ای است که استریل‌سازی واقعی انجام می‌شود.
- سپس دریچه اگزوز، فشار را تا فشار اتمسفر آزاد می‌کند.
- مرحله آخر مرحله خشک کردن است که در آن بار به طور کامل خشک می‌شود. دوباره از پمپ خلاء استفاده می‌کنیم، اما این بار پمپ خلاء رطوبت بار را می‌مکد. چگونه؟ با کاهش فشار به کمتر از فشار اتمسفر، در داخل محفظه، خلاء ایجاد می‌کنیم و دمای جوش را به کمتر از دمای جوش واقعی ۱۰۰ درجه سانتیگراد کاهش می‌دهیم. این دمای پایین‌تر جوش باعث می‌شود که آب تبخیر شود و به گاز تبدیل شود، و سپس توسط پمپ خلاء مکیده می‌شود و بار خشک می‌شود!
در این مرحله، استریلیزاسیون کامل شده است، بار خشک است، و اتوکلاو برای باز کردن بی خطر است.
چرخه های اتوکلاو
۲ نوع چرخه در دستگاه اتوکلاو کلاس b به کار می‌رود:
- چرخه استاندارد حدود سه دقیقه طول می‌کشد و به ۱۳۴ درجه می‌رسد. این چرخه برای مواد استاندارد مانند ظروف شیشه ای یا جامدات فلزی، ظروف توخالی ها، اقلام متخلخل و منسوجات در نظر گرفته شده است.
- چرخه ظریف پانزده دقیقه طول می‌کشد و در دمای پایین ۱۲۱ درجه سانتیگراد کار می‌کند. این چرخه برای مواد ظریف مانند پلاستیک و سایر موارد ظریف که برای چرخه استاندارد مناسب نیستند، طراحی شده است.
حال که با اتوکلاو کلاس b و روش استریل کردن ابزار با اتوکلاو کلاس b آشنا شده ایم، بهتر است کمی درباره کلیت دستگاه استریلیزاسیون اتوکلاو و انواع دیگر آن بدانیم.
تعریف اتوکلاو
اتوکلاو دستگاهی است که با از بین بردن باکتری‌ها، ویروس‌ها و حتی هاگ‌های موجود در مواد داخل ظرف با استفاده از بخار تحت فشار، روش فیزیکی استریل کردن را فراهم می‌کند. اتوکلاو کار استریل مواد را با حرارت دادن تا دمای خاص و در مدت خاص، انجام می‌دهد. اتوکلاو، دستگاه استریل‌کننده بخار نیز نامیده می‌شود که معمولا در تأسیسات و صنایع بهداشتی برای اهداف مختلف استفاده می‌شود. اتوکلاو به عنوان یک روش موثر در استریل کردن بکار می‌رود. زیرا این عمل را براساس حرارت مرطوب انجام می‌دهد.
کار اتوکلاو چیست؟
- اتوکلاو با روش استریل بوسیله حرارت مرطوب کار می‌کند. در این دستگاه، بخار آب تحت فشار استفاده می‌شود.
- فشار بخار، نقطه جوش آب را افزایش داده و برای استریل کردن، آن را به دمای بالاتری می‌رساند.
- آب در دمای ۱۰۰ درجه تحت فشار اتمسفر معمولی می‌جوشد. با افزایش فشار، نقطه جوش آب افزایش می‌یابد.
- فشار بخار، نفوذ گرما به بخش‌های عمیق‌تر را آسان می‌کند و رطوبتی که در بخار وجود دارد باعث انعقاد پروتئین شده و این روند سبب از بین رفتن عملکرد و فعالیت میکروب‌ها می‌شود که غیرقابل برگشت است.
- فرایندی که در اتوکلاو بکار می‌رود به این صورت است که آب با دمای ۱۲۱ درجه و فشار ۱۵ psi به جوش بیاید.
- زمانی که بخار به سطح برسد، با گسترش گرما، میکروب‌ها را نابود می‌کند.
- مایع غلظت یافته، روند نابودی میکروب‌ها را قطعی می‌کند.
- بعد از تمام شدن مرحله استریل (که متغیر است)، فشار محفظه به وسیله یک خروجی آزاد می‌شود.
- سپس فشار درون محفظه هم اندازه فشار محیط می‌شود، اما ابزار درون آن زمان بیشتری گرم می‌مانند.
انواع اتوکلاو
انواع مختلفی از اتوکلاو در بازار موجود است که برخی از آنها عبارتند از:
نوع اتوکلاوهای رومیزی آزمایشگاهی (نوع N)
- اینها به عنوان دستگاه استریلیزاسیون خانگی در برخی از مناطق استفاده می‌شوند.
- نوع پیشرفته‌تر این دستگاه‌ها دارای یک محفظه و درب فلزی است که با یک واشر لاستیکی بسته می‌شود.
- این اتوکلاو یک شیر اطمینان، شیر تخلیه بخار و هوا و همینطور یک فشارسنج دارد.
اتوکلاو نوع جابجایی جاذبه
- این نوع اتوکلاو در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود.
- در این مدل از اتوکلاو، بخار به وسیله گرمایش در محفظه تشکیل می‌شود. سپس برای استریلیزاسیون در فضای محفظه می‌چرخد.
- این مدل از سایر مدل‌ها ارزان‌تر است.
اتوکلاو نوع جابجایی فشار مثبت (نوع B)
- این اتوکلاو ، بخار را در یک مولد بخار، تولید می‌کند و پس از آن به خود اتوکلاو انتقال می‌دهد.
- این مدل از اتوکلاو سرعت بیشتری نسبت به سایرین دارد است چون می‌تواند بخار لازم را در زمان چند ثانیه‌ای تولید کند.
اتوکلاو نوع جابجایی فشار منفی (نوع S)
- این اتوکلاو از یک مولد بخار و یک ژنراتور خلاء تشکیل شده است.
- در این دستگاه، یک ژنراتور خلاء، هوا را از درون اتوکلاو خارج می‌کند و همزمان مولد بخار، به تولید بخار می‌پردازد.
- پس از آن، بخار به درون دستگاه انتقال می‌ِیابد.
- این مدل اتوکلاو بسیار کاربرد دارد. زیرا هم بسیار دقیق است و هم سطح استریلیزاسیون بالایی دارد.
- البته گران‌ترین نوع اتوکلاو نیز است.
موارد استفاده اتوکلاو
اتوکلاوها وسایل مهمی برای اطمینان از استریل کردن مواد بوسیله فشار بخار، به شمار می‌روند. همچنین اتوکلاوها کاربردهای دیگری نیز دارند.
- اتوکلاوها برای ضدعفونی کردن نخاله‌های بیولوژیکی و نیز استریل کردن ابزارها و ظروف آزمایشگاهی کاربرد دارند.
- زباله‌های پزشکی احتمال دارد حاوی باکتری یا ویروس باشند که باید قبل از دفن با اتوکلاو خنثی شوند.
- در آزمایشگاه‌ها، از این دستگاه برای استریل ابزار و تجهیزات جراحی و همینطور پسماند استفاده می‌شود.
- اتوکلاو محیط کشت آزمایشگاهی، نوک پیپت و ظرفهای پلاستیکی در آزمایشگاه را استریل می‌کند.
جمع بندی
حال که با مفهوم کامل استریلیزاسیون و استریل کردن ابزار با اتوکلاو کلاس b آشنا شدیم، بهتر است به دنبال کلینیک دندانپزشکی باشیم که تمامی موارد را با استانداردهای سطح بالا انجام دهد. در کلینیک دندانپزشکی شبانه‌روزی زاگرس به این مهم دست خواهید یافت. پس با خیال آسوده از ایمنی سطح بالا و کار حرفه‌ای، درمان دندان‌های خود را به کلینیک دندانپزشکی شبانه‌روزی زاگرس بسپارید. هدیه ما به شما لبخندی زیبا به همراه رعایت بهداشت خواهد بود.
سوالات متداول
۱- تفاوت بین اتوکلاو کلاس b و s چیست؟
دستگاه‌های کلاس s نسبت به کلاس b قابلیت عملکرد کمتری دارند. آنها با خلاء کسری کار نمی‌کنند بلکه با یک خلاء ساده قبل و بعد کار می‌کنند. آنها برای ابزارهای توخالی پیچیده مناسب نیستند.
۲- ۲ نوع اتوکلاو چیست؟
دو نوع اصلی اتوکلاو یکی اتوکلاو جابجایی گرانشی و دیگری استریل کننده پیش خلاء با سرعت بالا هستند.
۳- چرخه استاندارد اتوکلاو کلاس b چه دمایی است؟
چرخه استاندارد اتوکلاو کلاس b به℃ ۱۳۴ می‌رسد.
۴- فشار اتوکلاو نوع b چقدر است؟
حداقل فشار کاری در اتوکلاو کلاس b بسته به ماده مورد استفاده ۲۰-۲۵ PSI است. این بدان معنی است که گرم کردن محفظه استریل‌کننده بخار و حفظ دما در طول فرایند استریلیزاسیون به زمان بیشتری نیاز دارد.
۵- چه مایعی در اتوکلاو استفاده می شود؟
بخار مورد استفاده برای استریلیزاسیون باید از ۹۷ درصد بخار و ۳ درصد رطوبت (آب مایع) تشکیل شده باشد. این نسبت برای کارآمدترین انتقال حرارت توصیه می‌شود.
