آخرین بهروزرسانی: ۱۴۰۳/۱۱/۱۹ ساعت ۱۶:۲۰
در دنیای دندانپزشکی، عصبکشی یا درمان ریشه، ناجی دندانهای آسیبدیده است. در این فرآیند، پالپ و عصب دندان که در ریشه قرار دارند، از بین میروند و فضای داخلی ریشه ضدعفونی میشود. اما گاهی اوقات، دندانها با پیچیدگیهایی همراه میشوند که چالش عصبکشی را چند برابر میکنند. دندانها با تعداد کانالها و ریشهها متفاوت نمونهای از این پیچیدگیها هستند.
در این مقاله از کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی زاگرس به بررسی کانال دندان و تعداد آن در هر دندان میپردازیم و با چالشها، نکات مهم و آنچه باید در مورد عصبکشی دندانها بدانید، آشنا میشویم.
درمان ریشه (عصبکشی) چیست؟
کلمه « Endo » در زبان یونانی به معنای «داخل» و «odont» به معنای «دندان» است. بنابراین، درمان ریشه (عصبکشی) نوعی از درمانهای «اندودنتیک» محسوب میشود که به معنای درمان قسمت داخلی دندان است.
برای درک بهتر درمان ریشه، دانستن آناتومی دندان مفید است. در داخل دندان، زیر مینای سفید و لایه سخت دندان به نام عاج، بافت نرمی به نام «پالپ» قرار دارد. پالپ حاوی رگهای خونی، اعصاب و بافت همبند است و در طول رشد دندان، باعث ایجاد بافتهای سخت اطراف آن میشود.
پالپ از تاج دندان تا نوک ریشهها کشیده شده و در آنجا به بافتهای اطراف ریشه متصل میشود. پالپ در رشد و تکامل دندان اهمیت دارد. با این حال، هنگامی که دندان به طور کامل بالغ شد، میتواند بدون پالپ زنده بماند، زیرا دندان همچنان از طریق بافتهای اطراف خود تغذیه میشود.
درمان ریشه یا عصبکشی درمانی است که برای ترمیم و نجات دندانی که به شدت پوسیده شده یا عفونی شده است استفاده میشود. در طی این روش، عصب و بافت نرم داخلی دندان برداشته شده و داخل دندان تمیز و پلمپ میشود. بدون درمان، بافت اطراف دندان عفونی میشود و ممکن است آبسه (چرک) ایجاد شود.
کانال ریشه دندان چیست؟
کانال ریشه، فضای طبیعی و آناتومیکی داخل ریشه دندان است. این فضا شامل محفظه پالپ (در قسمت تاجی دندان)، کانالهای اصلی و شاخههای آناتومیکی پیچیدهتر است که ممکن است کانالهای ریشه را به یکدیگر یا به سطح ریشه متصل کنند.
اجزای کانال ریشه
- محفظه پالپ: فضای توخالی در مرکز دندان است که حاوی پالپ است. پالپ یک بافت نرم متشکل از رگهای خونی، اعصاب و بافت همبند است.
- کانالهای اصلی: مجراهایی هستند که از محفظه پالپ تا نوک ریشه امتداد دارند.
- شاخههای آناتومیکی پیچیده: کانالهای کوچکتری هستند که کانالهای اصلی را به یکدیگر یا به سطح ریشه متصل میکنند.
عملکرد اجزای کانال ریشه
- محفظه پالپ: محلی برای قرارگیری پالپ است که به دندان حس و تغذیه میدهد.
- کانالهای اصلی: مسیر عبور رگهای خونی و اعصاب به داخل و خارج از پالپ هستند.
- شاخههای آناتومیکی پیچیده: به انتقال مواد مغذی و مواد زائد به داخل و خارج از پالپ کمک میکنند.
بیماریهای کانال ریشه
- عفونت پالپ: التهاب و عفونت پالپ که میتواند ناشی از پوسیدگی دندان، ضربه یا سایر عوامل باشد.
- مرگ پالپ: در صورت عدم درمان عفونت پالپ، پالپ میتواند بمیرد.
- آبسه دندان: عفونت چرکی در نوک ریشه که میتواند ناشی از عفونت پالپ باشد.
درمان کانال ریشه
درمان ریشه یا عصب کشی، روشی برای درمان عفونت پالپ و نجات دندان است. در این روش، پالپ عفونی از کانال ریشه برداشته شده و فضای خالی با مادهای مخصوص پر میشود. پس از درمان ریشه، دندان میتواند مانند قبل عملکرد خود را ادامه دهد.
اهمیت کانال ریشه
کانال ریشه برای حفظ سلامت و عملکرد دندان ضروری است. درمان ریشه میتواند از کشیدن دندان و حفظ سلامت دهان و دندان محافظت کند.
تعداد ریشهها و کانالهای هر دندان، نقش مهمی در تعیین نحوهی انجام درمان ریشه و تجهیزات مورد نیاز دارد. در ادامه به طور کلی، تعداد ریشهها و کانالها در دندانهای مختلف را بررسی میکنیم.
دندانهای پیش و نیش فک بالا:
- یک ریشه
- یک کانال
- یک یا دو ریشه
- دو کانال
دندانهای کرسی اول بالا:
- سه ریشه
- چهار کانال
دندانهای کرسی دوم بالا:
- سه ریشه
- ۳ تا ۴ کانال
دندانهای عقل:
- سه ریشه
- سه کانال
دندانهای پیش پایین:
- یک ریشه
- معمولا دو کانال
دندانهای آسیاب کوچک فک پایین:
- یک ریشه
- ۲ یا ۳ کانال
دندانهای آسیاب بزرگ پایین:
- دو ریشه
- ۳ یا ۴ کانال
چرا باید تعداد کانالها و ریشهها مشخص باشند؟
- تشخیص بهتر: دانستن تعداد ریشه و کانال به دندانپزشک در تشخیص دقیقتر و برنامهریزی بهتر درمان ریشه کمک میکند.
- انتخاب تجهیزات مناسب: با توجه به تعداد ریشه و کانال، دندانپزشک از تجهیزات مناسب برای انجام درمان ریشه استفاده میکند.
تعداد ریشه و کانال هر دندان، عامل مهمی در تعیین پیچیدگی عصب کشی و انتخاب روش مناسب برای درمان است. آگاهی از این موضوع به دندانپزشک در ارائه بهترین و دقیقترین درمان ریشه کمک میکند.
نکات قابل توجه درباره دندان
تمامی دندانها حداقل دارای یک ریشه هستند. داخل هر ریشه نیز حداقل یک کانال وجود دارد. همانطور که مشاهده میشود، تعداد ریشه و کانال در بین دندانهای مختلف تنوع دارد.
چگونه بفهمیم به درمان ریشه نیاز داریم؟
درمان ریشه زمانی ضروری است که پالپ، بافت نرم داخل کانال ریشه، ملتهب یا عفونی شود. التهاب یا عفونت میتوانند دلایل مختلفی مانند پوسیدگی عمیق، اقدامات دندانپزشکی مکرر روی دندان یا ترک یا لبپر شدن دندان داشته باشند. علاوه بر این، آسیب به دندان حتی در صورت عدم وجود لب پریدگی یا ترک قابل مشاهده، ممکن است باعث آسیب به پالپ شود. اگر التهاب یا عفونت پالپ درمان نشود، میتواند باعث درد شود یا منجر به موارد زیر شود:
- از دست دادن استخوان اطراف ریشه
- ایجاد سوراخ در انتهای ریشه (آبسه)
اگر هر گونه درد دندان یا حساسیت دندان را تجربه کردید، مهم است که به دندانپزشک خود مراجعه کنید تا علت آن را تشخیص داده و درمان مناسب را ارائه دهد.
علائم نیاز به درمان ریشه (عصبکشی)
چند علامت وجود دارند که نشان میدهند ممکن است به درمان ریشه نیاز داشته باشید:
- درد شدید هنگام جویدن یا گاز زدن: احساس دردی که هنگام جویدن یا گاز زدن شدید است و به سادگی از بین نمیرود، میتواند نشانهای از عفونت یا التهاب در پالپ دندان باشد.
- جوش روی لثه: ایجاد جوش یا برآمدگی چرکی روی لثه، میتواند نشاندهندهی آبسه دندانی باشد که در اثر عفونت ایجاد میشود. این وضعیت اغلب با درد همراه است.
- ترک یا لبپر شدن دندان: ترک یا لبپر شدن دندان میتواند باعث آسیب به پالپ شود و نیاز به درمان ریشه داشته باشد.
- حساسیت طولانیمدت به گرما یا سرما: اگر حتی پس از رفع محرک اولیه، همچنان حساسیت به گرما یا سرما را در دندان خود احساس میکنید، این میتواند نشانهای از آسیب به پالپ باشد.
- تورم یا التهاب لثه: تورم، قرمزی یا حساسیت لثه در اطراف دندان آسیبدیده، میتواند نشانهی عفونت یا التهاب باشد.
- پوسیدگی عمیق یا تیرگی لثه: پوسیدگی عمیق که به لایههای داخلی دندان رسیده باشد، میتواند باعث آسیب به پالپ شود. همچنین تیرگی لثه در اطراف دندان میتواند نشانهای از عفونت باشد.
اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، مهم است که در اسرع وقت به دندانپزشک خود مراجعه کنید تا علت آن را بررسی کرده و درمان مناسب، از جمله درمان ریشه در صورت نیاز، را ارائه دهد. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع میتواند از عوارض جدیتر جلوگیری کند.
چگونه عصب کشی دندان را نجات میدهد؟
عصب کشی با حفظ دندان به جای کشیدن آن، مزایای زیادی به همراه دارد. در این روش، متخصص ریشه مراحل زیر را انجام میدهد:
- برداشتن پالپ ملتهب یا عفونی: ابتدا متخصص ریشه، پالپ ملتهب یا عفونی داخل دندان را با دقت خارج میکند.
- پاکسازی و شکلدهی کانال ریشه: سپس فضای داخلی کانال ریشه را به طور کامل تمیز و شکل میدهد.
- پر کردن و مهر و موم کردن کانال ریشه: در نهایت، فضای خالی را با مادهای مخصوص پر کرده و میبندد.
پس از چند روز، به دندانپزشک خود مراجعه خواهید کرد تا روی دندان ترمیم یا روکش قرار دهد. این ترمیم، دندان را محافظت کرده و عملکرد کامل آن را بازیابی میکند. پس از ترمیم، دندان مانند هر دندان دیگری به عملکرد خود ادامه میدهد.
عصب کشی درد دارد؟
بسیاری از درمانهای ریشه برای تسکین درد دندان ناشی از التهاب یا عفونت پالپ انجام میشوند. با تکنیکها و بیحسیهای مدرن، اکثر بیماران گزارش میکنند که در طول عمل احساس راحتی میکنند.
ممکن است در چند روز اول پس از درمان، به خصوص اگر قبل از عمل درد یا عفونت وجود داشته باشد، دندانتان حساس شود. این ناراحتی را میتوان با داروهای بدون نسخه یا تجویزی تسکین داد. مهم است که دستورالعملهای متخصص ریشه خود را به دقت دنبال کنید.
ممکن است دندان شما برای مدتی پس از تکمیل درمان ریشه، نسبت به سایر دندانها کمی متفاوت به نظر برسد. با این حال، اگر درد شدید، فشار یا دردی دارید که بیش از چند روز طول میکشد، با متخصص ریشه خود تماس بگیرید.
از آنجایی که در طول درمان ریشه از بیحسی استفاده میشود، این عمل از سایر اقدامات دندانپزشکی مانند پر کردن دندان یا کشیدن دندان عقل، دردناکتر نیست. با این حال، بعد از عمل، ناحیه تحت درمان ریشه ممکن است کمی دردناک یا بیحس شود و حتی برای چند روز ناراحتی خفیفی ایجاد کند.
مراحل درمان ریشه به صورت گام به گام
درمان ریشه اغلب در یک یا دو جلسه قابل انجام است و شامل مراحل زیر است:
- معاینه و عکسبرداری: ابتدا متخصص ریشه دندان را معاینه کرده و با اشعه ایکس عکسبرداری میکند. سپس بیحسی موضعی تزریق میشود. پس از اینکه دندان بیحس شد، متخصص ریشه یک ورقه محافظ کوچک به نام سد دندانی روی ناحیه قرار میدهد تا دندان را در طول عمل ایزوله نگه دارد و آن را تمیز و بدون بزاق نگه دارد.
- ایجاد دسترسی و پاکسازی کانال: متخصص ریشه، حفرهای در تاج دندان ایجاد میکند. از وسایل بسیار کوچک برای خارج کردن پالپ از محفظه و کانالهای ریشه و همچنین شکل دادن به فضای پرکردن استفاده میشود.
- پر کردن کانال ریشه: پس از تمیز و شکل دادن فضا، متخصص ریشه کانالهای ریشه را با مادهای سازگار با بدن، معمولاً مادهای لاستیکی به نام گوتاپرکا پر میکند. گوتاپرکا با یک سیمان چسبنده برای اطمینان از مهر و موم کامل کانالهای ریشه قرار داده میشود. در اکثر موارد، یک پرکننده موقت برای بستن حفره قرار داده میشود. پرکننده موقت توسط دندانپزشک شما قبل از ترمیم دندان برداشته میشود.
- قرار دادن روکش یا ترمیم دائمی: پس از آخرین ویزیت با متخصص ریشه، باید به دندانپزشک خود مراجعه کنید تا یک روکش یا ترمیم دیگر روی دندان قرار دهید تا از آن محافظت کرده و عملکرد کامل آن را بازیابی کند.
- قرار دادن پین (اختیاری): اگر دندان برای نگه داشتن ترمیم در جای خود ساختار کافی نداشته باشد، دندانپزشک یا متخصص ریشه ممکن است یک پین داخل دندان قرار دهد. برای جزئیات بیشتر در مورد ترمیم خاصی که برای دندان شما برنامه ریزی شده است، از دندانپزشک یا متخصص ریشه خود سوال کنید.
مراقبتهای بعد از عصب کشی دندان
پس از عصب کشی، برای حفظ دندان و جلوگیری از مشکلات احتمالی، رعایت نکات زیر ضروری است:
- اجتناب از جویدن و گاز زدن با دندان ترمیم نشده: تا زمانی که دندان با روکش یا ترمیم دائمی توسط دندانپزشک شما تقویت نشده است، از جویدن یا گاز زدن با آن خودداری کنید. دندان ترمیم نشده مستعد شکستگی است، بنابراین در اسرع وقت برای ترمیم کامل به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
- رعایت بهداشت دهان و دندان: مانند سایر دندانها، برای دندان تحت درمان ریشه نیز رعایت بهداشت دهان و دندان ضروری است. این شامل مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و مراجعه منظم برای معاینه و تمیز کردن یا جرمگیری دندان توسط دندانپزشک میشود.
طول عمر دندان پس از عصب کشی
در اکثر موارد، دندانهایی که تحت درمان ریشه قرار گرفتهاند، به اندازه سایر دندانهای طبیعی دوام میآورند. با این حال، در برخی موارد نادر ممکن است دندان به درستی بهبود نیابد یا درد همچنان ادامه داشته باشد. همچنین گاهی اوقات، ماهها یا حتی سالها بعد از درمان موفق، دندان ممکن است دچار درد یا بیماری شود. در صورت بروز هر یک از این مشکلات، معمولا با تکرار درمان ریشه میتوان دندان را نجات داد. برای اطمینان از سلامت دندان و تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی، مراجعه منظم به دندانپزشک برای معاینه و رادیوگرافی ضروری است.
مدت زمان بهبودی بعد از عصب کشی چقدر است؟
اگرچه پس از عمل به احتمال زیاد برای ۲ تا ۴ ساعت بیحس خواهید بود، اما اکثر بیماران میتوانند بلافاصله بعد از درمان ریشه به مدرسه یا محل کار خود بازگردند. با این حال، توصیه میشود تا زمانی که بیحسی به طور کامل برطرف نشده است، از غذا خوردن خودداری کنید.
هزینه درمان ریشه چقدر است؟
هزینه درمان ریشه بسته به پیچیدگی مشکل و دندانی که تحت درمان قرار میگیرد، متفاوت است. درمان دندانهای آسیاب که دسترسی به آنها دشوارتر است، معمولا گرانتر است. اکثر بیمههای دندانپزشکی بخشی از هزینه درمان اندودنتیک را پوشش میدهند.
به طور کلی، درمان ریشه و ترمیم دندان طبیعی، از کشیدن دندان و جایگزین کردن آن با ایمپلنت یا بریج، بسیار مقرون به صرفهتر است. این روشهای جایگزین (ایمپلنت و بریج) علاوه بر هزینهی بالاتر، ممکن است باعث جابجایی دندانهای مجاور شوند.
علل تنوع در تعداد ریشه و کانال دندان
در حالی که تعداد ریشه و کانالهای هر دندان به طور کلی مشخص و ثابت است، گاهی اوقات در این تعداد تنوع و اختلافاتی وجود دارد. این تنوع میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد:
۱. تنوع ژنتیکی:
عامل اصلی و شناختهشده برای تنوع در تعداد ریشه و کانال دندان، ژنتیک است. ترکیب ژنتیکی هر فرد میتواند بر تعداد ریشه و کانالهای دندانهای او تأثیر بگذارد.
۲. تکامل:
در طول تکامل انسان، تعداد ریشه و کانال دندانها به مرور زمان تغییر کرده است. برخی از افراد ممکن است دارای دندانهایی با ریشه و کانالهای بیشتر یا کمتر از حد معمول باشند که این موضوع به نوعی بازگشت به شکل اولیه دندانها در اجداد انسان مرتبط میشود.
۳. عوامل تصادفی:
در برخی موارد، ممکن است به دلیل تصادفات یا خطا در مراحل اولیه تشکیل دندان، تعداد ریشه و کانالها از حالت طبیعی انحراف یابد.
دندانهای مستعد تنوع در کانال و ریشه
- دندانهای نیش پایین: این دندانها به طور کلی دارای یک ریشه و یک کانال هستند، اما ممکن است در برخی افراد دارای دو ریشه یا دو کانال باشند.
- دندانهای پرمولر: این دندانها به طور معمول یک یا دو ریشه و دو کانال دارند، اما تنوع در تعداد ریشه و کانال آنها نیز شایع است.
- دندانهای مولر: این دندانها به طور کلی سه ریشه و سه یا چهار کانال دارند، اما ممکن است در برخی افراد دارای ریشه و کانالهای بیشتر یا کمتر باشند.
تشخیص تعداد ریشه و کانال دندان
تشخیص دقیق تعداد ریشه و کانالهای هر دندان، گامی ضروری برای انجام عصب کشی با کیفیت و جلوگیری از عوارض احتمالی آن است. میزان موفقیت درمان ریشه به تمیز شدن کامل تمام کانالها بستگی دارد. اگر حتی یکی از کانالها به طور کامل تمیز نشود، ممکن است عفونت باقی مانده منجر به از دست رفتن دندان شود. درمان دندانهایی که تعداد ریشه و کانال بیشتری دارند، پیچیدهتر و پر هزینهتر است. تشخیص دقیق به دندانپزشک در انتخاب روش درمانی مناسب و افزایش احتمال موفقیت درمان کمک میکند.
روشهای تشخیص تعداد کانال
۱. رادیوگرافی:
- رایجترین و اولین اقدام تشخیصی برای بررسی تعداد ریشه و کانال دندان، تهیه عکس رادیوگرافی است.
- این عکس به دندانپزشک تصویری از ساختار داخلی دندان و تعداد ریشه و کانالهای آن ارائه میدهد.
- در برخی موارد ممکن است به دلیل زاویه نامناسب یا پیچیدگی ساختار دندان، نیاز به عکس برداری از زاویههای مختلف باشد.
- برای بررسی دقیقتر و سه بعدی ساختار داخلی دندان، از رادیوگرافی CBCT استفاده میشود که اطلاعات جامعتری در اختیار دندانپزشک قرار میدهد.
۲. معاینه چشمی:
- در مرحله بعد از تهیه عکس رادیوگرافی، دندانپزشک با استفاده از ابزار و تجهیزات متخصصانه و گاهی میکروسکوپ دندانپزشکی، به معاینه چشمی دندان میپردازد.
- این معاینه به دندانپزشک در تایید اطلاعات به دست آمده از عکس رادیوگرافی و مشاهده مستقیم کانالها پس از باز کردن تاج دندان کمک میکند.
۳. تشخیص لامسهای:
- در حین انجام درمان ریشه، دندانپزشک با استفاده از فایلهای عصبکشی و حس لامسه خود، مسیر حرکت فایلها در داخل کانالها را بررسی میکند.
- این اطلاعات به همراه یافتههای رادیوگرافی و معاینه چشمی، تصویری کامل از آناتومی دندان و تعداد ریشه و کانالهای آن را ارائه میدهد.
جمع بندی
کانال ریشه، فضای طبیعی داخل ریشه دندان است. داخل کانال پالپ دندان قرار دارد. عصب کشی زمانی انجام میشود که متخصص اندودنتیست پالپ و عصب عفونی ریشه دندان را برمی دارد، داخل کانال ریشه دندان را تمیز و شکل میدهد. سپس فضا را پر و مهر و موم میکند. پس از آن، دندانپزشک شما یک روکش روی دندان قرار میدهد تا از آن محافظت کند و آن را به عملکرد اصلی خود بازگرداند.
اگر دچار دندان درد شده اید یا احساس ناراحتی در دندانهای خود دارید با شماره کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی زاگرس تماس بگیرید و نوبت ویزیت خود را دریافت نمایید. دندانپزشکان متخصص و با سابقه کلینیک آماده ارائه بهترین خدمات به مراجعان عزیز هستند.
سوالات متداول
تفاوت بین پر کردن و عصب کشی چیست؟
پر کردن حفره روشی است که در آن پوسیدگی دندان شما برداشته میشود و سپس با ماده ای مانند رزین کامپوزیت پر میشود. از طرف دیگر، عصب کشی روشی است که برای درمان عفونت در پالپ دندان استفاده میشود.
چند کانال در ریشه دندان وجود دارد؟
دندانهای ثنایای جلویی و دندان نیش شما (دندانهای گازدار) معمولا دارای یک ریشه هستند که حاوی ۱ کانال ریشه است. دندانهای پرمولر و دندانهای مولر پشتی (دندانهای جونده) دارای ۲ یا ۳ ریشه هستند که هر کدام دارای ۱ یا ۲ کانال ریشه هستند. هر چه ریشه دندان بیشتر باشد، درمان طولانی تری طول میکشد.
آیا دندان میتواند ۲ بار عصب کشی شود؟
در حالی که رایج نیست، اما ممکن است اتفاق بیفتد که فردی به درمان ریشه دوم یا حتی سوم روی همان دندان نیاز داشته باشد. این ممکن است به این دلیل باشد که دندان در اولین بار به دلیل آلودگی بزاق به درستی بهبود نیافته است، روش اولیه به خوبی انجام نشده است یا یک حفره جدید ایجاد شده است.
آیا انسان ۳ کانال ریشه دندان دارد؟
اکثریت (۹/۶۹ درصد) مولرهای سوم فک بالا دارای ۳ ریشه و اکثریت (۷/۸۹ درصد) مولرهای سوم فک پایین دارای ۲ ریشه دارند. نزدیک به نیمی (۵۲.۳%) از دندانهای مولر سوم فک بالا و دندانهای سوم فک پایین (۵۵.۷%) دارای سه کانال هستند. کانال پنجم در ۲ درصد مولر سوم فک بالا یافت شده است که بسیا نادر است.
آیا میتوانیم بعد از عصب کشی غذا بخوریم؟
ما میتوانید ۳۰ تا ۴۵ دقیقه پس از عصب کشی غذا بخورید. این زمان برای سفت شدن کامل پر شدن موقت کافی است. اما به طور کلی توصیه میشود که بیماران تا زمانی که داروی بی حسی از بین برود صبر کنند تا از گاز گرفتن گونه یا زبان شما جلوگیری شود.