معرفی آناتومی دندان، اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها

اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها یکی از منحصر به فردترین و پیچیده ترین ساختارهای آناتومیکی و بافتی بدن است. ترکیب بافتی دندان فقط در داخل حفره دهان یافت شده و به ساختارهای دندانی محدود می‌شود. دندان‌ها بر اساس عملکرد دسته بندی می‌شوند و دسته بندی ساختاری در دندان نداریم. آنها در استخوان آلوئول فوقانی و تحتانی به ترتیب در فک بالا و فک پایین قرار دارند. دندان‌ها به گاز گرفتن، جویدن، هضم غذا و تلفظ کلمات کمک می‌کنند. هر دندان از قسمت‌های مختلفی با خواص و عملکرد منحصر به فرد تشکیل شده است.

در این مقاله از کلینیک دندانپزشکی زاگرس با انواع دندان‌هایی که لبخند شما را تشکیل می‌دهند و اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها آشنا می‌شویم. تا انتها همراه ما باشید.

انواع مختلف دندان‌ها چیست؟

بزرگسالان دارای ۳۲ دندان دائمی، ۱۶ دندان در فک بالا و ۱۶ دندان در فک پایین هستند. هر یک از دندان‌های شما وظایف خاصی از جمله گاز گرفتن، پاره کردن و جویدن غذا را بر عهده دارد. چهار دسته دندان وجود دارد که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم. 

دندان‌های ثنایا

هشت دندان جلو که چهار دندان در بالا و چهار دندان در پایین قرار دارند به دندان ثنایا معروف هستند. این دندان‌ها برای بریدن غذا به کار می‌روند. وظیفه اصلی آنها بریدن غذاست. دو ثنایای دو طرف خط وسط به عنوان دندان‌های ثنایای مرکزی شناخته می‌شوند. دو دندان مجاور ثنایای مرکزی به نام ثنایای جانبی معروف هستند. 

دندان‌های ثنایا دارای یک ریشه و لبه انسیزال تیز هستند. دندانهای ثنایای مرکزی دارای زوایای ثنایای تیزتر و بزرگتری نسبت به دندانهای ثنایای جانبی هستند. اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها ثنایای مرکزی فک بالا نیز منحصر به فرد هستند زیرا بزرگتر از دندانهای ثنایای مرکزی فک پایین می‌باشند. دندانهای ثنایای جانبی فک بالا اغلب از نظر شکل بیشترین تفاوت را دارند.

گاهی اوقات دندان‌های ثنایای جانبی فک بالا می‌توانند شکلی شبیه به میخ داشته باشند و به همین دلیل به آنها پیگ لترال می‌گویند. ثنایای مرکزی فک پایین کوچکترین دندان در بین تمام دندانهای ثنایا هستند.

دندان نیش

این دندان‌های نوک تیز که در دو طرف دندان‌های ثنایا قرار دارند، به پاره شدن غذا در هنگام گاز گرفتن کمک می‌کنند. چهار دندان نیش دو تا در قوس فک بالا و دو تا در ناحیه فک پایین در حفره دهان جای گرفته اند. وظیفه اصلی آنها پاره کردن غذاست. این دندان‌ها شامل یک نوک تیز (کاسپ) و یک ریشه هستند و بلندترین ریشه را در بین تمام دندان‌ها دارند. دندان نیش نوک بسیار برجسته ای داشته که این برجستگی در فک بالا بیشتر از فک پایین است. در دندان نیش به ندرت حفره مشاهده می‌شود. 

دندان‌های پرمولر (بیکوسپید)

این دندان‌ها در پشت و مجاور دندان نیش قرار دارند و برای خرد کردن و آسیاب کردن غذا طراحی شده اند. هشت دندان پرمولر در حفره دهان وجود دارد. در هر ربع دهان دو عدد قرار گرفته است. نزدیکترین به خط وسط دندان پرمولر اول و دورترین فاصله از خط وسط پرمولر دوم نام دارد.

این دندان‌ها می‌توانند ۲ تا ۳ کاسپ داشته باشند (پرمولر دوم فک پایین معمولاً ۳ کاسپ دارد). کاسپ (نوک تیز) صورت معمولا طولانی تر و پهن تر از کاسپ زبانی است. در پرمولر اول فک پایین، کاسپ لینگوال بسیار کوچک است و معمولاً عملکردی ندارد. پرمولر اول فک بالا دو ریشه و سایر پرمولرهای یک ریشه دارند. هیچ دندان پرمولری در دندان شیری وجود ندارد. پرمولر اول، دندانی است که در روش‌های ارتودنسی کشیده می‌شود تا فضایی برای جابجایی دندان‌های شلوغ ایجاد شود.

دندان آسیاب

دندان‌های آسیاب به آسیاب کردن و تجزیه غذا کمک می‌کنند. خلفی ترین دندان‌ها در دهان، دندان‌های آسیاب هستند. آنها دارای سطوح پهن تر و مسطح تر با ۴ تا ۵ کاسپ هستند و بزرگ ترین تاج را در بین دندان‌های دیگر دارند. مولر‌ها برای آسیاب کردن غذا طراحی شده اند. اجزای تشکیل دهنده دندان‌های آسیاب فک پایین معمولاً ۲ ریشه دارند. مولرهای فک بالا که در پشت پرمولر دوم قرار دارند، معمولاً دارای ۳ ریشه هستند. 

در اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها دائمی، ۱۲ دندان آسیاب وجود دارد که سه عدد در هر ربع دهان جای گرفته اند. آنها با شروع از نزدیکترین به خط وسط به عنوان آسیاب اول، آسیاب دوم و آسیاب سوم نامگذاری می‌شوند. در برخی از افراد به طور کامل دندان آسیاب سوم در آنها رشد نمی کند. بنابراین می‌توانند از نظر اندازه و شکل متفاوت باشند یا حتی وجود نداشته باشند. 

دندان آسیاب سوم اغلب به عنوان دندان عقل نامیده می‌شود. این دندان اغلب دارای ریشه‌های جوش خورده ای هستند. دندان شیری فقط شامل هشت دندان مولر است. دندان آسیاب فک پایین اولین دندان دائمی است که در دهان می‌روید.

اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها کدامند؟

اکنون که با نوع دندان‌هایی که لبخند شما را تشکیل می‌دهند آشنا شدیم بد نیست از اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها نیز اطلاعات بیشتری بدست بیاوریم. اگرچه دندان عنصر کوچکی از آناتومی انسان است، اما از چندین بخش تشکیل شده است. هر قسمت از دندان عملکرد مهمی دارند. در ادامه اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها را بررسی می‌کنیم. 

تاج

تاج هر دندان با مینای دندان پوشیده شده است که از عاج زیرین محافظت می‌کند. مینا سخت ترین ماده در بدن انسان حتی سخت تر از استخوان است. زیرا این ماده معدنی ترین ماده در بدن است که از فسفات کلسیم کریستالی (هیدروکسی لاپاتیت) تشکیل شده است. این ماده به سختی کریستال است.

تاج بالای دندان قرار دارد و قابل مشاهده است. شکل تاج عملکردهای مختلفی را امکان پذیر می‌کند. به عنوان مثال، دندان‌های نیش تیز هستند و برای به برش غذا کمک می‌کنند. در حالی که دندان‌های آسیاب دارای سطح صاف برای آسیاب کردن هستند.

خط لثه

جایی است که لثه و دندان به هم می‌رسند. لثه بافت نرم صورتی رنگی است که ما آن را لثه می‌نامیم. از استخوان فک (آلوئولار) و ریشه دندان‌ها محافظت می‌کند و گردن هر دندان را می‌پوشاند.

ریشه

ریشه به عنوان یک لنگر عمل کرده و دندان‌های شما را در جای خود نگه می‌دارد. در استخوان فک تعبیه شده و دندان‌ها را قادر می‌سازد تا در برابر نیروی گاز گرفتن و جویدن مقاومت کنند.

مینا

مینا لایه بیرونی دندان است. این سخت ترین و معدنی ترین بافت بدن است. مینای دندان تنها بافتی است که سلول زنده ندارد. از آنجا که زنده نیست، نمی تواند خود را از پوسیدگی یا آسیب ترمیم کند.

عاج

عاج جزء اصلی بخش هر دندان را تشکیل می‌دهد و تقریباً در تمام طول دندان امتداد می‌یابد. این یک بافت زنده است، نرمتر از مینای دندان و ساختاری شبیه به استخوان دارد. برخلاف ماهیت شکننده مینای دندان، عاج خاصیت ارتجاعی و تراکم پذیری دارد. حساس است و با مینای دندان در قسمت تاج و سیمان روی ریشه محافظت می‌شود. از پالپ تغذیه می‌کند. عاج لایه زیر سطح مینای دندان است و بیشترین ساختار دندان را تشکیل می‌دهد.

پالپ

پالپ بافت نرمی است که از بافت عصبی و عروق خونی تشکیل شده است. محفظه پالپ داخلی ترین قسمت دندان است که در زیر عاج قرار داشته و از تاج تا نوک ریشه امتداد دارد. پالپ درون اتاقک پالپ قرار می‌گیرد. حاوی رگ‌های خونی برای تامین خون و مواد مغذی به دندان برای زنده نگه داشتن آن است. پالپ دارای اعصابی است که دندان را زنده نگه می‌دارد و قادر به حس کردن گرما و سرما می‌کند. همچنین حاوی رگ‌های لنفاوی کوچکی است که گلبول‌های سفید خون را به دندان منتقل کرده تا به مبارزه با باکتری‌ها کمک کنند.

سمنتوم یا سیمان دندان

سیمان لایه ای از بافت سخت است که ریشه دندان را می‌پوشاند. تقریباً به سختی استخوان بوده اما بسیار نرمتر از مینای دندان است. بافت‌های همبند به رباط پریودنتال متصل می‌شوند و از این طریق ریشه‌های دندان را به لثه و استخوان فک (آلوئولار) محکم می‌کند.

کانال ریشه یا کانال پالپ

کانال ریشه (که به آن کانال پالپ نیز گفته می‌شود) فضای باز داخل ریشه است که در آن پالپ از اتاقک پالپ امتداد می‌یابد. رگ‌های خونی و اعصاب از بافت بیرونی اطراف از طریق کانال ریشه وارد پالپ می‌شوند.

رباط پریودنتال

یکی دیگر از اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها رباط پریودنتال است. این رباط‌ها از دسته‌هایی از الیاف بافت همبند تشکیل شده اند. یک سر هر رباط به سیمانی که ریشه دندان را می‌پوشاند متصل می‌شود. الیاف در انتهای دیگر، ریشه دندان را به استخوان فک (آلوئولار) متصل می‌کنند. این رباط‌ها به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کند و به دندان اجازه می‌دهد در برابر نیروهای گاز گرفتن و جویدن مقاومت کند.

کانال جانبی

کانال‌های جانبی کانال‌های کوچکتری هستند که از کانال ریشه اصلی دندان از طریق عاج به رباط پریودنتال منشعب می‌شوند. این کانال‌ها معمولاً در نزدیکی انتهای ریشه دندان (اپکس) قرار می‌گیرند. کانال‌های جانبی کوچک رگ‌های خونی و اعصاب پالپ را تامین می‌کنند.

سوراخ اپیکال

سوراخ آپیکال سوراخ کوچکی است که در نوک هر ریشه قرار دارد. این همان قسمتی است که رگ‌های خونی و اعصاب از بافت بیرونی اطراف از آن عبور می‌کنند تا وارد دندان شوند.

استخوان آلوئول

استخوان آلوئولار استخوان فک است که ریشه دندان را احاطه کرده و از آن حمایت می‌کند. این قسمت شامل حفره‌های دندانی است که ریشه‌های دندان در آن قرار می‌گیرند.

وظایف اصلی دندان چیست؟ 

• جویدن غذا برای راحتی در هضم 
• ایجاد ساختار، پشتیبانی از بافت و شکل صورت
• کمک به تلفظ واژگان در حین گفتار

دندان‌های شیری و دائمی چه زمانی شروع به رویش و تکمیل شدن می‌کنند؟

۲۰ دندان شیری معمولاً در سن ۶ ماهگی ظاهر می‌شوند و همه باید تا ۳۰ ماهگی در جای خود قرار گیرند. پس از آن، ۳۲ دندان دائمی در حدود ۶ سالگی شروع به رشد می‌کنند. دوره ۶ تا ۱۱ سالگی را مرحله مختلط دندان می‌گویند که در آن هم دندان‌های شیری و هم دندان‌های دائمی وجود دارند. زمان رویش دندان یکی از شاخص‌های سن اسکلتی است و ممکن است عقب ماندگی رشد را شناسایی کند.

جمع بندی

یادگیری در مورد اصول آناتومی دندان و اجزای تشکیل دهنده دندان‌ها به شما کمک می‌کند تا درک کنید که شرایط سلامت دهان چگونه رخ می‌دهد. چهار نوع دندان اصلی با عملکردهای مختلف برای گاز گرفتن، جویدن و ساییدن غذا وجود دارد. هر دندان دارای چندین بخش مجزا است که نقش منحصر به فردی دارد. از این سیستم پیچیده مراقبت کنید تا اطمینان حاصل کنید که لبخندی سالم خواهید داشت.

در کلینیک دندانپزشکی زاگرس با همراهی دندانپزشکان مجرب و استفاده از بهترین تجهیزات و مواد دندانپزشکی تمامی کار‌های مربوط به سلامت و زیبایی دهان و دندان انجام می‌گیرد. کافی است همین حالا با شماره‌های موجود تماس گرفته و نوبت مشاوره دریافت نمایید. 

سوالات متداول

۴ نوع دندان کدامند؟

اکثر بزرگسالان حدود ۳۲ دندان بزرگسال دائمی دارند و دندان‌ها را می‌توان به چهار دسته دندان‌های ثنایا، نیش، پرمولر و مولر تقسیم کرد.

۷ سطح دندان چیست؟

دیستال: سطحی که از خط وسط صورت دور است.

صورت: سطحی که رو به گونه‌ها یا لب‌ها است.

انسیزال: لبه گزنده دندان قدامی را انسیزال می‌گویند.

لینگوال: سطحی که رو به زبان است.

مسیال: سطحی که نزدیکترین سطح به خط وسط صورت است.

هر کدام از ۳۲ دندان چه نام دارند؟

دندان دائمی از ۳۲ دندان تشکیل شده اند. این دندان از چهار دندان ثنایا، دو دندان نیش (یا کاسپید)، چهار دندان پرمولر (یا دو لخت)، چهار دندان آسیاب و دو دندان عقل (که به آن دندان آسیاب سوم نیز می‌گویند) در هر فک ساخته شده است.

کدام دندان قوی تر است؟

دندان‌های آسیاب دوازده دندان عقب شما هستند. شش دندان در بالا و شش دندان در پایین که قوی ترین و پهن ترین دندان‌های شما را تشکیل می‌دهند. آنها دارای سطح بزرگ و مسطح با برآمدگی‌های عمیق برای کمک به آسیاب غذا و اتمام جویدن قبل از بلع هستند. 

۴ وظیفه دندان چیست؟

دندان‌ها به فرد کمک می‌کنند تا از دهان خود برای خوردن، صحبت کردن، لبخند زدن و شکل دادن به صورت خود استفاده کند. هر نوع دندان یک نام و یک عملکرد خاص دارد. دندان‌ها از لایه‌های مختلفی مانند مینا، عاج، پالپ و سمنتوم تشکیل شده اند.