پرفوره شدن کانال یعنی چه؟

باز کردن دندان به منظور دسترسی به پالپ آن، اولین مرحله در روش عصب کشی است. در این فرآیند قسمت پوسیده دندان خارج می‌شود و به پالپ دسترسی پیدا می‌کنند. سپس کانال‌های ریشه توسط آیروتور با فرز چرخشی شکل می‌گیرند. در این فرآیند دسترسی به دهانه کانال ریشه ممکن است در حین آماده سازی سوراخ شود. این ارتباط بین سیستم کانال ریشه با بافت نرم دندان پرفوره شدن کانال گفته می‌شود. در این مقاله از کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی زاگرس به دلایل پرفوره شدن کانال می‌پردازیم.

دلایل پرفوره شدن کانال ریشه

• سوراخ شدن دندان ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
• تشخیص‌های نادرست به دلیل زاویه بندی اشتباه کانال
• استفاده نادرست از فرزهای چرخشی
• کانال‌های کلسیفیه و منحنی
• در حین آماده سازی فضای پست مناسب دندان

علائم پرفوره شدن کانال (سوراخ شدن کانال)

• خونریزی و درد ناگهانی در حین استفاده از کانال‌های ریشه یا پس از آماده سازی دندان‌ها
• چرک کردن که منجر به حساس شدن دندان، ایجاد آبسه و عفونت مجرای سینوسی می‌شود که باعث تحلیل استخوان می‌شود.
• رشد بیش از حد لثه در محل سوراخ شدن یا پرفوره شدن کانال

نحوه تشخیص پرفوره شدن کانال دندان

• خونریزی ناگهانی از کانال (کن کاغذی می‌تواند برای تشخیص خونریزی مفید باشد)
• ابزارهای رادیوپاک که به بافت‌های پریودنتال می‌روند، با رادیوگرافی یا CBCT تأیید می‌شوند.
• استفاده از آپکس یاب الکترونیکی
• ایجاد پاکت عمیق ایزوله باریک (در سوراخ‌های ریشه بلند)

اگر پرفوره شدن کانال درمان نشوند، ممکن است روند بهبودی مختل شود و منجر به رسوب عفونت‌های باکتریایی، چه از طریق کانال ریشه یا بافت‌های پریودنتال یا هر دو شود.

هنگامی‌که بعد از پرفوره شدن کانال دندان، عفونت به وجود آمد درمان با شکست رو به رو می‌شود و معمولا مجبور به کشیدن دندان آسیب دیده می‌شوید. 

اقدامات لازم قبل از دسترسی به کانال

اقدامات پیشگیرانه قبل از دسترسی به کانال‌ها شامل انطباق ریشه، رادیوگرافی برای راهنمایی شکل و عمق محفظه پالپ و حتی عرض کف پالپ به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرد. در حین انجام درمان ریشه دندان، دندانپزشک باید از آماده سازی بیش از حد خودداری کند. همچنین ابزارهای انعطاف پذیر با شستشو و روانکاری فراوان استفاده شود. 

درمان سوراخ یا پرفوره شدن کانال دندان

عواملی که قبل از درمان سوراخ باید در نظر داشت:

• تشخیص زود هنگام سوراخ شدن
• اندازه و شکل سوراخ
• محل سوراخ شدن
• رادیولوسنسی قبل از عمل در مجاورت محل سوراخ شدن

مواد مورد استفاده برای ترمیم سوراخ ریشه 

• رزین کامپوزیت
• GIC  اصلاح شده با رزین
• اکسید روی اوژنول
• MTA  و سایر مواد مبتنی بر سیلیکات کلسیم

درمان سوراخ شدن دندان در حین باز شدن دسترسی به پالپ 

دو روش برای درمان این عارضه وجود دارد:

غیر جراحی

هنگامی‌که سوراخ در سطح اپیکال یا سطح میانی است، باید از مواد MTA  یا سیلیکات کلسیم در محل استفاده کنید. این روش رویکردی غیرجراحی است. هنگامی‌که سوراخ شدن در سطح کرستال یا فرکال باشد، ترمیم با رزین کامپوزیت انجام می‌شود. نباید GIC  اصلاح شده با رزین، در تماس با بزاق باشند.

جراحی

ترمیم ضایعات پری اپیکال و افزایش طول تاج دندان برای دندان‌های تک ریشه توصیه می‌شود تا پرفوراسیون به وضعیت کرونال برسد. تنها ۵ تا ۱۰% امکان موفقیت در ترمیم سوراخ کانال وجود دارد. میزان موفقیت دندان‌های فک بالا پس از ترمیم به طور قابل توجهی بیشتر از دندان‌های فک پایین هستند.

سوراخ شدن یا پرفوره شدن کانال عارضه‌ای است که با احتیاط و کارایی مناسب می‌توان از آن جلوگیری کرد، اما در صورت بروز، به دلیل نداشتن علائم، نباید آن را رها کرد. مدیریت صحیح و درمان به موقع می‌تواند به کاهش آسیب دندان و همچنین از دست دادن دندان کمک کند.

انواع مختلف سوراخ کانال دندان

سوراخ شدن ارتباطی است که بین پریودونتیوم و فضای کانال ریشه ایجاد می‌شود. سوراخ‌ها می‌توانند در اثر پوسیدگی به وجود بیایند که به آن اثر پاتولوژیک می‌گویند. اما معمولاً به صورت ایتروژنیک (در حین یا بعد از درمان ریشه) رخ می‌دهند. تنها ۱۰ درصد از عدم موفقیت عصب کشی مربوط به پرفوره شدن کانال ریشه است.

سوراخ‌های ایتروژنیک

• سوراخ‌های یک سوم تاجی معمولا زمانی که می‌خواهند دندان را برای دسترسی به پالپ سوراخ کنند به وجود می‌آید. تشخیص نادرست محفظه پالپ و کانال‌ها، کلسیفیکاسیون محفظه پالپ، زاویه‌های کج و برداشتن بیش از حد عاج می‌تواند به راحتی منجر به سوراخ شدن و پرفوره شدن کانال شوند. 

در صورت استفاده از ابزار‌های بزرگ تر از کانال دندان، امکان سوراخ شدن کانال وجود دارد که یک روش تهاجمی ‌برای کانال‌های باریک هستند. 

شاید سوراخ شدن در زمان آماده‌سازی کانال‌ها به وجود بیایند. اگر فایل‌ها خیلی بزرگ باشند یا تکنیک آماده سازی، کانال‌ها را از مرکز ریشه دور کند امکان سوراخ شدن بالا می‌رود. در برخی موارد در زمان عصب کشی دندان مولر به دلیل آنکه ریشه‌های خمیده دارد و ابزار نادرست و سنگین انتخاب شده است ایجاد می‌شود. سوراخ‌های یک سوم میانی نیز ممکن است در زمان پیدا کردن کانال‌ به وجود بیاید. در این موارد ممکن است دندانپزشک از ابزارهای چرخشی یا اولتراسونیک به خوبی در ریشه دندان استفاده کند که خطر سوراخ شدن دندان را زیاد می‌کند. 

• سوراخ‌های آپیکال در شرایطی ایجاد می‌شود که تمیز کردن و شکل دادن ناکافی کانال باعث انسداد و برآمدگی شود. این برآمدگی‌ها باعث انحراف ابزارها می‌شوند و کانال را از مرکز ریشه دور می‌کنند و سوراخ یا پرفوره شدن کانال رخ می‌دهد. از طرفی ابزار‌های سفت و نامناسب که بار‌ها استفاده شده اند و انعطاف خود را از دست داده اند، کانال منحنی را صاف و سوراخ می‌کند. سوراخ آپیکال زمانی اتفاق می‌افتد که پزشک به آناتومی ‌آپیکال توجهی نمی‌کند و فایل‌های ریشه را با فشار از طریق کانال باریک آپیکال عبور می‌دهد.
• معمولا برای post گذاشتن نیاز به حذف بخشی از مواد پر کننده کانال ریشه داریم. سوراخ در حین آماده سازی دندان برای پست با مته‌های چرخشی و ابزار‌هایی مانند فرزهای Gates-Glidden ایجاد می‌شود. این سوراخ به دلیل بی دقتی اتفاق می‌افتد. 

سوراخ‌های پاتروژنیک

در برخی موارد به دلیل پوسیدگی زیاد دندان یا تحلیل ریشه پرفوره شدن کانال رخ می‌دهد. 

• تحلیل ریشه دندان یک فرآیند تدریجی است که به نابودی مرحله به مرحله عاج و سمانتوم منجر می‌شود. این عارضه ناشی از فعالیت مستمر سلول‌های استئوکلاستیک است. در حالی که تحلیل ریشه در سیستم کانال ریشه رخ می‌دهد، به عنوان یک نوع التهاب داخلی ریشه شناخته می‌شود که در تصاویر رادیوگرافی، با افزایش حجم بیضی شکل سیستم کانال ریشه دیده می‌شود.

علت دقیق این فرآیند هنوز مشخص نیست، اما احتمالاً ناشی از تروما، التهاب پالپ یا فرآیندهای پالپوتومی‌ است. این عارضه بسیار نادر است، اما می‌تواند موجب سوراخ‌هایی در دندان شود. بنابراین، تشخیص سریع و درمان زود هنگام برای کنترل بیماری اهمیت زیادی دارد.

• پوسیدگی دندان، اگر بزرگ و عمیق باشد، ممکن است باعث سوراخ شدن ریشه دندان شود. این آسیب‌ها ناشی از فرایند تخریب بافت‌های دندانی توسط میکروب‌ها و باکتری‌های دهانی هستند. اگر پوسیدگی درمان نشده دارید، ممکن است باعث تخریب پالپ شده و به ریشه نفوذ کند. این عامل در نهایت منجر به سوراخ شدن ریشه دندان می‌شود.

برای درمان این سوراخ‌ها، ممکن است نیاز به عصب کشی، افزایش طول تاج یا حتی برداشتن ریشه باشد تا بخش‌های سالم ریشه دندان زنده بمانند. متأسفانه، در بیشتر موارد، سوراخ شدن ریشه دندان باعث می‌شود که دندان غیرقابل ترمیم شود.

چگونه پرفوره شدن کانال تشخیص داده می‌شود؟

سوراخ‌های ایتروژنیک در حین و یا بعد از عصب کشی رخ می‌دهد. ایتروژنیک معمولا از خونریزی زیادی که ناشی از آسیب است به وجود می‌آید. زمانی که سوراخی در قسمت بالایی دندان رخ می‌دهد، می‌توان آن را به‌صورت مستقیم مشاهده کرد. از طرفی زمانی که یک سوراخ یا التهاب درونی در کانال ریشه ایجاد می‌شود، یک کن کاغذی که در کانال قرار می‌گیرد، ممکن است خونریزی را نشان دهد. درد ناگهانی و غیرمنتظره در طول درمان نیز ممکن است نشان دهنده سوراخ شدن ریشه دندان باشد.

تشخیص سوراخ‌های پاتولوژیک اغلب از ترکیب معاینه، تصویربرداری اشعه ایکس و گزارش علائم و عوارض توسط خود بیمار به دست می‌آید. سوراخ‌های درمان نشده ممکن است با وجود التهاب وریدی یا سینوسی از محل سوراخ، حساسیت به ضربه، تغییرات موضعی در لثه و التهاب مزمن لثه که ممکن است به استخوان آلوئول نفوذ کرده باشد، ظاهر شوند.

نتیجه پرفوره شدن یا سوراخ شدن کانال چیست؟

پاسخ‌های التهابی حاد اولیه که به دلیل سوراخ شدن ریشه دندان به وجود می‌آیند، باعث تخریب فیبرهای پریودنتال، تحلیل استخوان و تشکیل بافت گرانولوماتوز می‌شوند. در قسمت‌های میانی و راسی ریشه، این وضعیت ممکن است به صورت ضایعات التهابی در اطراف سوراخ مشاهده شود. در صورتی که التهاب در نزدیکی قسمت متصل شده فوق کرستال باشد، به طور قطع التهاب پریودنتال ایجاد شده است. اگر زود تشخیص داده نشود و درمان به تعویق بیفتد از بین رفتن پریودنتیوم و از دست دادن استخوان را شاهد خواهیم بود. 

جمع بندی

در این مقاله بر اهمیت تشخیص و لوازم جانبی که در طول درمان مفید خواهند بود صحبت شد. سوراخ شدن ریشه یکی از عوارض شایعی است که ممکن است در درمان اولیه عصب کشی یا درمان مجدد رخ دهد. سوراخ شدن نوعی اتصال بین دو ناحیه است که در شرایط عادی به هم متصل نیستند. این عارضه در مراحل مختلف درمان ریشه، از ایجاد حفره دسترسی تا پروتکل شکل دهی ممکن است ایجاد شوند. مته، نوک اولتراسونیک، فرزهای Gates Glidden، فایل‌های دستی یا فایل‌های چرخشی رفت و برگشتی ابزارهایی هستند که موجب پرفوره شدن کانال می‌شوند. 

پرفوره شدن می‌تواند هم در زمان درمان عصب کشی و هم بعد از آن به وجود بیاید. با ایجاد سوراخ شانس درمان موفق کم می‌شود و در نهایت ناچار به کشیدن و از دست دادن دندان می‌شوند.

برای جلوگیری از این مسائل، انتخاب دکتر با تجربه و ویزیت مداوم دندانپزشکی تاثیر مستقیمی ‌بر حفظ دندان دارد. کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی زاگرس با بهره‌مندی از بهترین و به روز ترین تجهیزات دندانپزشکی با همراهی متخصصین با سابقه، دندان‌های بیماران را بدون هیچ عارضه ای درمان می‌کنند. زمان را از دست ندهید و همین حالا با شماره‌های کلینیک تماس بگیرید. 

سوالات متداول

چگونه کانال ریشه سوراخ شده را درمان می‌کنند؟

در هر دو مورد پاتروژنیک و ایتروژنیک، حذف مواد داخل کانال ریشه با تمیز کردن و پر کردن ناحیه سوراخ انجام می‌شود. هنگامی‌که این ناحیه ترمیم شد، کانال ریشه را می‌توان قرار داد یا عقب کشید و دندان را ترمیم کرد.

چگونه سوراخ ریشه را آب بندی می‌کنند؟

سوراخ کوچک ریشه، فوراً مهر و موم شده و در قسمت انتهایی استخوان کرست و چسبندگی اپیتلیال، احتمال موفقیت زیاد است. سه ماده ای که به طور گسترده برای آب بندی سوراخ‌های ریشه توصیه می‌شود عبارتند از: هیدروکسید کلسیم، سنگدانه‌های تری اکسید معدنی و سیمان‌های سیلیکات کلسیم.

اگر کانال ریشه را سوراخ کنید چه اتفاقی می‌افتد؟

هنگامی‌که این سد مهم سوراخ می‌شود، دندان را در برابر باکتری آسیب پذیر می‌کند که می‌تواند منجر به درد، التهاب و از دست دادن کامل دندان شود. عفونتی که به دنبال سوراخ شدن دندان ایجاد می‌شود می‌تواند باعث ایجاد آبسه و پاکت چرک، در امتداد ریشه دندان شود.

آیا ریشه بعد از عصب کشی می‌تواند ترک بخورد؟

درمان ریشه با برداشتن پالپ بیمار و جلوگیری از عفونت به حفظ دندان کمک می‌کند. با این حال، عصب کشی ساختار ریشه را ضعیف می‌کند و باعث می‌شود شکننده شده و مستعد ترک خوردن شود.